Gruźlica wciąż stanowi poważne wyzwanie dla globalnego zdrowia publicznego. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, że w 2023 r. odnotowano ponad 10,8 mln nowych przypadków i aż 1,25 mln zgonów. Szacuje się, że nawet 25% światowej populacji jest zakażonych prątkiem gruźlicy, z czego u 5–10% rozwija się aktywna, zakaźna postać choroby. Skuteczna diagnostyka, monitorowanie rozprzestrzeniania się patogenu i wdrażanie działań profilaktycznych wymagają skoordynowanego podejścia placówek klinicznych oraz odpowiedniej edukacji społeczeństwa. Jak wynika z licznych badań, do kluczowych trudności w walce z gruźlicą należą zbyt późne rozpoznanie oraz niewystarczający dostęp do nowoczesnych metod diagnostycznych, które umożliwiają wykrycie utajonego zakażenia prątkiem gruźlicy (ang. latent tuberculosis infection, LTBI), a tym samym ograniczenie transmisji patogenu.

Międzynarodowi eksperci w diagnostyce gruźlicy

W związku z rosnącymi wyzwaniami diagnostycznymi 3 lipca odbył się webinar poświęcony praktycznym doświadczeniom dotyczącym zastosowania testu T-SPOT.TB – nowoczesnego narzędzia diagnostycznego wykorzystywanego na całym świecie. Spotkanie było okazją do wymiany wiedzy między ekspertami a uczestnikami, którzy mogli wysłuchać prelekcji dwóch wybitnych specjalistów zajmujących się diagnostyką gruźlicy. Pierwszym prelegentem była dr Rita Matos, kierownik Laboratorium Immunologii w Narodowym Instytucie Zdrowia im. dr. Ricardo Jorge w Lizbonie. Drugą część webinaru poprowadził dr Juzar Ali – doświadczony klinicysta i emerytowany profesor Louisiana State University Health Sciences Center, od lat związany z diagnostyką gruźlicy i chorób układu oddechowego.

Nowoczesna diagnostyka gruźlicy w Portugalii

W swojej prezentacji dr Rita Matos zwróciła uwagę na znaczenie nowoczesnych metod laboratoryjnych w diagnostyce zakażeń prątkiem gruźlicy i przedstawiła obowiązujące w Portugalii rekomendacje diagnostyczne. Podzieliła się praktycznymi doświadczeniami z wdrożenia testu T-SPOT.TB w warunkach klinicznych. Test ten, należący do testów typu IGRA, umożliwia ocenę odpowiedzi komórkowej na antygeny swoiste dla Mycobacterium tuberculosis i pozwala odróżnić rzeczywiste zakażenie od reakcji krzyżowych, np. po szczepieniu BCG. W Portugalii test T-SPOT.TB stosowany jest przede wszystkim u pacjentów z grup ryzyka: z obniżoną odpornością, u personelu medycznego oraz u osób kwalifikowanych do leczenia biologicznego.

Prelegentka omówiła również praktyczne aspekty pracy z nowym na rynku urządzeniem AutoPure2400, które na co dzień wykorzystywane jest w jej laboratorium w Lizbonie. To nowoczesne rozwiązanie pozwala na automatyzację pierwszego dnia procedury T-SPOT.TB, co znacząco zwiększa wydajność pracy, zwłaszcza przy dużej liczbie próbek. Wystandaryzowana izolacja komórek przekłada się na większą powtarzalność i wiarygodność wyników. W instytucji publicznej, współpracującej z licznymi ośrodkami klinicznymi, takie technologie pozwalają optymalnie wykorzystać zasoby i lepiej zorganizować pracę całego zespołu. Zdaniem dr Matos automatyzacja staje się nieodzownym elementem skutecznego wdrażania testów IGRA na szerszą skalę, szczególnie w obliczu braków kadrowych i rosnącego obciążenia laboratoriów.

Znaczenie nowoczesnych testów IGRA w praktyce klinicznej

W drugiej części spotkania dr Juzar Ali podzielił się swoją perspektywą kliniczną, opartą na wieloletnim doświadczeniu zdobytym zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w krajach o wysokim obciążeniu gruźlicą, takich jak Pakistan, Indie czy Kenia. Zwrócił uwagę na kluczowe różnice między tradycyjną próbą tuberkulinową a nowoczesnymi testami IGRA, podkreślając ich wyższą precyzję diagnostyczną i mniejsze ryzyko wyników fałszywie dodatnich. Zaznaczył, że choć czułość i swoistość testów IGRA opartych na metodach ELISPOT i ELISA są porównywalne, to w przypadku pacjentów z obniżoną odpornością rekomendowany jest test T-SPOT.TB, wykorzystujący metodę ELISPOT. Dzięki standaryzacji próbki krwi i normalizacji warunków procedury zapewnia on wysoką wiarygodność wyników. Doktor Ali zaprezentował także dane z publikacji naukowych oraz przykłady przypadków klinicznych z własnej praktyki.

1. Porównanie skuteczności diagnostycznej testów w rozpoznawaniu gruźlicy aktywnej:

*AUROC mierzy ogólną zdolność testu do rozróżniania między osobami chorymi a zdrowymi. Im wyższy AUROC, tym lepsza dokładność diagnostyczna testu.

Źródło: Zhang L. et al., J Evid Based Med 2022; 15: 97–105.

Test T-SPOT.TB wykazał większą precyzję diagnostyczną w wykrywaniu aktywnej gruźlicy w tej grupie chorych. Test oparty na metodzie ELISA charakteryzował się wyższym odsetkiem wyników nieokreślonych, dlatego interpretacja jego wyników wymaga zachowania ostrożności, zwłaszcza u pacjentów stosujących leki immunosupresyjne.

2. Metaanaliza obejmująca badania opublikowane w latach 2000–2015, przeprowadzone z wykorzystaniem testów typu IGRA u pacjentów z HIV:

Źródło: Hou Z.Y., Peng L., BMC Infect Dis. 2016; 16: 250.

Test T-SPOT.TB wykazał wyższą czułość i swoistość diagnostyczną w tej grupie badanych niż test oparty na metodzie ELISA.

Doktor Ali podkreślił też konieczność szerzenia świadomości na temat LTBI wśród pacjentów i kadry medycznej. Jego zdaniem skuteczna eliminacja gruźlicy wymaga nie tylko lepszych narzędzi diagnostycznych, ale także systemowego wsparcia dla programów profilaktyki i leczenia oraz interdyscyplinarnej współpracy.

Podsumowanie

Webinar z udziałem ekspertów z Portugalii i USA pokazał, jak istotna jest wymiana doświadczeń między ośrodkami z różnych krajów i jak wielką rolę odgrywa praktyczne wdrażanie wytycznych w codziennej pracy klinicznej. W dobie rosnącej migracji, globalizacji i pojawiania się nowych wyzwań epidemiologicznych skuteczne narzędzia diagnostyczne, takie jak test T-SPOT.TB, są kluczowym elementem skutecznej strategii zwalczania gruźlicy.