Zespół sztywnego człowieka (SPS – stiff-person syndrome) to choroba ośrodkowego układu nerwowego, która objawia się postępującą sztywnością mięśni, zwykle tułowia i kończyn, a także spontanicznymi lub wywołanymi skurczami. Do 80% pacjentów wykazuje wysokie miano w surowicy przeciwciał przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GAD). Około 5% wszystkich przypadków SPS ma charakter paranowotworowy i zwykle wiąże się z przeciwciałami przeciwko amfifizynie.
Choroby te charakteryzują się postępującym niszczeniem osłonki mielinowej. Ogniska demielinizacyjne znajdują się głównie w mózgu i rdzeniu kręgowym. Utrata mieliny upośledza transdukcję sygnału neuronalnego, prowadząc do zaburzeń motorycznych, wzrokowych i czuciowych. Obejmują one zaburzenia ze spektrum NMO (NMOSD – neuromyelitis optica spectrum disorders), które dotyczą w szczególności nerwu wzrokowego i rdzenia kręgowego. NMOSD jest związany z patogennymi przeciwciałami przeciwko białku kanału wodnego OUN akwaporynie-4 (AQP-4). Przeciwciała przeciwko glikoproteinie mieliny oligodendrocytów (MOG – myelin oligodendrocyte glycoprotein) występują u około 20% pacjentów z NMOSD z ujemnym wynikiem oznaczenia AQP-4. Przeciwciała przeciwko MOG występują również w innych chorobach demielinizacyjnych OUN, m.in. ostrym demielinizacyjnym zapaleniu mózgu i rdzenia (ADEM – acute demyelinating encephalomyelitis). Oznaczenie przeciwciał anty-AQP-4 i anty-MOG umożliwia wczesne różnicowanie diagnostyczne ze stwardnieniem rozsianym.
Obwodowy układ nerwowy może być również celem autoagresji wpływającej na nerwy, zwoje nerwowe czy osłonki mielinowe. Autoprzeciwciała przeciwko glikolipidom błony komórkowej lub glikoproteinom neuronów lub komórek glejowych są diagnostycznie rozstrzygające dla wielu postaci neuropatii obwodowej. Przeciwciała przeciwko gangliozydom są charakterystycznymi markerami zespołu Guillain-Barré i jego wariantów, na przykład ostrej aksonalnej neuropati ruchowej (GM1/GM1b/ GD1a/ GalNac-GD1a w klasie IgG), zespołu Millera-Fishera (GQ1b/GT1a IgG) i wieloogniskowej neuropatii ruchowej (GM1/GD1b/ asialo-GM1 w klasie IgM). Ponadto przeciwciała IgM przeciwko glikoproteinie związanej z mieliną (MAG) zwykle występują w polineuropatii demielinizacyjnej z monoklonalną gammapatią IgM.
W myasthenia gravis (MG) i zespole miastenicznym Lamberta-Eatona (LEMS) dominującym objawem jest osłabienie mięśni, które wynika głównie z zaburzeń transmisji synaps nerwowo-mięśniowych, w których pośredniczą przeciwciała. Przeciwciała przeciwko receptorom acetylocholiny (AChR) wykrywa się u 85 do 90% pacjentów z uogólnionym MG. Dodatkowa reaktywność przeciwko antygenom mięśni poprzecznie prążkowanych (np. tytyna) często występuje w związku z nowotworem (grasiczak w 15% wszystkich przypadków miastenii) i ciężkim przebiegiem choroby.
