Immunosupresja to stan obniżonej zdolności organizmu do skutecznej odpowiedzi immunologicznej na obce antygeny. Może być spowodowana uszkodzeniem komórek efektorowych układu immunologicznego lub blokadą wewnątrzkomórkowych szlaków zaangażowanych w odpowiedź immunologiczną. Osoby w stanie immunosupresji mają ograniczoną zdolność zwalczania infekcji i chorób, ponieważ ich organizm nie eliminuje skutecznie patogenów, takich jak wirusy, bakterie czy pasożyty, ani komórek nowotworowych. Immunosupresję mogą powodować różne schorzenia (w tym m.in. AIDS, nowotwory, cukrzyca), a także niektóre zaburzenia genetyczne czy skrajne niedożywienie. Może ona również być skutkiem stosowania określonych leków o działaniu immunosupresyjnym.

Immunosupresja jest kluczowym elementem terapii po przeszczepieniach. Aby zapobiec odrzutowi przeszczepionego narządu, pacjenci przyjmują leki immunosupresyjne hamujące aktywność układu immunologicznego. Choć zwiększają one szanse na długoterminowe utrzymanie przeszczepionego narządu, osłabiają jednocześnie zdolność organizmu do zwalczania patogenów. Poważnym problemem dla pacjentów, którzy przeszli transplantację narządu, są infekcje oportunistyczne. Z tego powodu osoby kwalifikowane do transplantacji wymagają szczególnej opieki, regularnych badań diagnostycznych oraz ścisłego monitorowania stanu zdrowia. Wiarygodne testy genetyczne odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa i powodzenia transplantacji.

Rekordowa liczba transplantacji w Polsce w 2024 roku

W 2024 roku w Polsce dokonano rekordowej liczby przeszczepień narządów – ponad 2 tysięcy transplantacji. W kraju działa 9 ośrodków transplantacyjnych, które nieustannie się rozwijają. W 2024 roku na transplantologię przeznaczono z budżetu NFZ aż 900 mln złotych. Łącznie przeszczepiono 2197 narządów u 2151 osób (część pacjentów otrzymała więcej niż jeden narząd). Najczęściej przeszczepianymi narządami były nerki (1132), wątroby (615), serca (201) oraz płuca (147). Zgodnie z obowiązującymi przepisami narządy i tkanki do przeszczepienia mogą zostać pobrane po śmierci od każdej osoby, która nie wyraziła sprzeciwu za życia. Istnieje także możliwość oddania komórek krwiotwórczych, a Polska zajmuje czołową pozycję pod względem liczby zarejestrowanych dawców – trzecie miejsce w Europie i piąte na świecie.

Testy GeneProof do diagnostyki pacjentów przed transplantacją i w immunosupresji

GeneProof, czeska firma biotechnologiczna, specjalizująca się w diagnostyce molekularnej, oferuje innowacyjne zestawy PCR, które pozwalają na precyzyjne wykrywanie infekcji, w tym tych wywoływanych przez patogeny stanowiące istotne zagrożenie dla pacjentów z osłabionym układem immunologicznym.

Dzięki zastosowaniu odpowiednich testów molekularnych możliwe jest wykrycie materiału genetycznego wielu patogenów i wdrożenie działań prewencyjnych, takich jak np. leczenie antywirusowe, które zmniejsza ryzyko reaktywacji wirusów po transplantacji i zapobiega wystąpieniu poważnych powikłań infekcyjnych u biorcy, w tym sepsy. Takie podejście zwiększa także szansę na pomyślny wynik przeszczepienia.

Cytomegalia u pacjentów w immunosupresji – ryzyko reaktywacji wirusa i powikłania po transplantacji

Cytomegalia, wywoływana przez powszechnie występującego w środowisku wirusa CMV (ang. Cytomegalovirus), u większości osób bez zaburzeń odporności przebiega zwykle bezobjawowo. Natomiast w przypadku osłabienia układu immunologicznego pacjenta CMV może, po zakażeniu pierwotnym, pozostać w organizmie w formie utajonej, a później ulec reaktywacji. U osób w stanie immunosupresji reaktywacja wirusa może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak uszkodzenie przeszczepionego narządu czy rozwój zakażenia ogólnoustrojowego. Infekcja CMV u takich pacjentów często przebiega szybkim zajęciem tkanek i narządów oraz skłonnością do nawrotów i rozwoju stanów przewlekłych.

Kluczowe parametry dla pacjentów oczekujących na transplantację i w immunosupresji

Firma GeneProof oferuje kompleksowe portfolio testów diagnostycznych do oceny funkcji układu immunologicznego, które są kluczowe w monitorowaniu pacjentów poddawanych terapii immunosupresyjnej, np. po przeszczepieniach narządów, z chorobami autoimmunizacyjnymi czy z nowotworami. Warto podkreślić, że GeneProof stosuje oznaczanie ilościowe zgodne ze standardami WHO, co gwarantuje dokładną i powtarzalną ocenę ładunku wirusowego w testach diagnostycznych.

Szeroki wachlarz testów Geneproof z grupy Immunocompromised/Transplant pozwala na uzyskanie wyników ilościowych i wczesne wykrycie infekcji, wywoływanych przez patogeny, takie jak:

• CMV – jest jednym z najczęstszych patogenów powodujących powikłania po przeszczepieniu. Może prowadzić do zapaleń narządów, np. wątroby, płuc, mózgu, a także zwiększać ryzyko odrzutu przeszczepienia, wystąpienia potransplantacyjnej choroby limfoproliferacyjnej (ang. post-transplant lymphoproliferative disorder, PTLD) i innych powikłań. Reaktywacja CMV jest częsta u pacjentów w immunosupresji.
• EBV – często prowadzi do rozwoju PTLD. Reaktywacja EBV jest częsta i może skutkować nowotworami limfatycznymi oraz uszkodzeniem przeszczepionych narządów.
• BKV – może prowadzić do wirusowego zapalenia pęcherza moczowego oraz nefropatii, skutkującej upośledzeniem funkcji przeszczepionej nerki.
• JCV – jest odpowiedzialny za progresję wieloogniskowej leukoencefalopatii, czyli wirusowej choroby demielinizacyjnej ośrodkowego układu nerwowego u osób z zaburzeniami odporności. Wirus ten może prowadzić do poważnych uszkodzeń mózgu.
• adenowirus – odpowiedzialny za zakażenia układu oddechowego oraz zakażenia ogólnoustrojowe. Infekcje adenowirusowe mogą prowadzić do uszkodzenia przeszczepionych narządów, szczególnie płuc.
• Aspergillus – grzyb oportunistyczny, który może wywoływać zakażenia płuc lub ogólnoustrojowe, zwłaszcza u pacjentów, którzy stosują leki immunosupresyjne.
• HSV-1/2 – mogą powodować owrzodzenia skóry, oczu, jamy ustnej, a także narządów płciowych. Reaktywacja HSV, szczególnie u osób w immunosupresji, może prowadzić do poważnych powikłań.
• HHV-6/7 – mogą powodować zmiany skórne, w tym wysypki, a także infekcje ośrodkowego układu nerwowego, zapalenie mózgu, zahamowanie czynności szpiku kostnego i odrzucenie przeszczepienia.
• HHV-8 – jest odpowiedzialny za rozwój mięsaka Kaposiego oraz zmian skórnych o charakterze nowotworowym.
• parwowirus B19 – może powodować zakażenia, prowadzące do niedokrwistości u pacjentów z osłabionym układem immunologicznym. U pacjentów po przeszczepieniu może prowadzić do poważnych problemów hematologicznych.
• VZV – może prowadzić do rozwoju półpaśca, który jest bardziej nasilony u osób z obniżoną odpornością. Zakażenie to może skutkować poważnymi powikłaniami, w tym uszkodzeniem narządów i tkanek. U biorcy seronegatywnego pierwotna infekcja VZV rozwija się w postaci ospy wietrznej.

Wszystkie wymienione patogeny stanowią szczególne zagrożenie dla pacjentów przed i po transplantacji, ponieważ leki immunosupresyjne, zapobiegające odrzuceniu przeszczepień, osłabiają naturalną odpowiedź immunologiczną organizmu. Zakażenia wirusowe są jednym z najczęstszych powikłań u biorców przeszczepień, gdyż terapia farmakologiczna sprzyja reaktywacji utajonych zakażeń, intensyfikacji replikacji wirusów i zaostrzeniu przebiegu infekcji. Śmiertelność z powodu infekcji oportunistycznych u pacjentów po przeszczepieniu narządu miąższowego lub komórek macierzystych układu krwiotwórczego może sięgać 40%. Regularne monitorowanie, wczesna diagnostyka oraz odpowiednie leczenie zakażeń są kluczowe dla zapobiegania powikłaniom i ochrony przeszczepionych narządów.

Chcesz porozmawiać o testach i urządzeniach firmy GeneProof? Zachęcam do kontaktu:

Piśmiennictwo

1. https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/immunosuppressed [dostęp: 29.01.2025]
2. Nasiłowska-Adamska B. et al., Wczesna potransplantacyjna choroba limfoproliferacyjna z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego oraz zakażeniem EBV u chorego po allogenicznym przeszczepieniu krwiotwórczych komórek macierzystych, Hematology in Clinical Practice 2014; 5 (1): 81–88.
3. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/165363,postepujaca-wieloogniskowa-leukoencefalopatia [dostęp: 29.01.2025]
4. Durlik M., Zakażenia u chorych po przeszczepieniu narządu, https://klinikamedycynytransplantacyjnej.wum.edu.pl/sites/klinikamedycynytransplantacyjnej.wum.edu.pl/files/zakazenia_u_chorych_po_przeszczepieniu_narzadu_m._durlik.pdf.
5. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/158163,zakazenia-wywolane-przez-wirusy-herpes-hhv-6-hhv-7-i-hhv-8 [dostęp: 29.01.2025]
6. Diehl R. et al., Immunosuppression for in vivo research: state-of-the-art protocols and experimental approaches, Cellular & Molecular Immunology 2017; 14: 146–179.
7. Zhang Z. et al., Cytomegalovirus end-organ disease in immunocompromised critically ill patients: key concerns demanding attention, Critical Care 2024; 28 (298), https://doi.org/10.1186/s13054-024-05070-3.
8. https://www.gov.pl/web/zdrowie/w-polsce-coraz-wiecej-transplantacji [dostęp: 30.01.2025]