Choroba Alzheimera (AD) zaczyna się zazwyczaj od utraty pamięci związanej z niedawnymi wydarzeniami z życia chorego. Stopniowo problemy z pamięcią pogłębiają się, prowadząc w konsekwencji do ogólnego uszkodzenia funkcji poznawczych. AD jest najczęstszym zespołem otępiennym. Rozpowszechnienie choroby zależy przede wszystkim od wieku populacji i narasta w grupie powyżej 65. roku życia. Wśród osób w wieku 65–69 lat częstość AD wynosi 1 przypadek na 100 osób.
Wyróżnia się kilka postaci AD – zależnie od uwarunkowań rodzinnych i wieku chorego w momencie wystąpienia objawów. Klasyfikacja oparta na liczbie przypadków otępień występujących w rodzinie chorego wyznacza:
- postać rodzinną (FAD, z ang. family Alzheimer’s disease) – przy co najmniej 2 przypadkach otępień
- postać sporadyczną (SAD, z ang. sporadic Alzheimer’s disease) – bez uwarunkowań rodzinnych
Ze względu na wiek pojawienia się pierwszych dolegliwości u chorego możemy wyróżnić:
- postać wczesną (EOAD, z ang. early onset Alzheimer’s disease) – gdy symptomy wystąpiły przed 65. rokiem życia
- postać późną (LOAD, z ang. late onset Alzheimer’s disease) – gdy pierwsze manifestacje choroby dają o sobie znać po 65. roku życia
Ocenia się, że tylko 15–25% przypadków AD ma uwarunkowanie rodzinne, z czego jedynie 5% dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący i jest związane z mutacjami w genach: APP, PSEN1 i PSEN2. W populacji chorych dominuje postać sporadyczna (60–85% przypadków) ze złożonym typem dziedziczenia, w którym istotna rolę odgrywa genotyp APOE.
Gen APOE koduje białko – apolipoproteinę E (ApoE) – które w mózgu odgrywa znaczącą rolę w metabolizmie lipoprotein i cholesterolu. Trzy warianty genu (tzw. allele) APOE: ε*2, ε*3 i ε*4 kodują trzy izoformy białka: E2 (Arg 158>Cys), E3 (Cys w pozycji 112) i E4 (Cys 112>Arg). Różnice w składzie aminokwasowym tych białek determinują ich różnice funkcjonalne.
Nosiciele allela APOE ε*4 mają podwyższone ryzyko AD zależnie od dawki tego genu:
- 3-krotnie przy jednej kopii genu (układ heterozygotyczny: APOE ε4/ε3 lub APOE ε4/ε2)
- 15-krotnie przy dwóch kopiach tego genu (układ homozygotyczny: APOE ε4/ε4)
Osoby z takimi wariantami genu APOE, poza skłonnością do AD, mają także podwyższone ryzyko znacznego wzrostu stężenia cholesterolu LDL oraz trójglicerydów we krwi przy diecie bogatej w tłuszcze nienasycone.
Allel APOE ε*3 nie wpływa na ryzyko wystąpienia AD i miażdżycy. Natomiast allel APOE ε*2 zdaje się mieć właściwości chroniące przed AD, za to znacząco podwyższa skłonność do hiperlipoproteinemii typu III i chorób sercowo-naczyniowych.
Badanie genotypu APOE ma zastosowanie w:
- ocenie ryzyka choroby Alzheimera
- szacowaniu skłonności do miażdżycy i hiperlipoproteinemii
- różnicowaniu choroby Alzheimera od innych typów otępień
- badaniach klinicznych nad różnymi formami terapii AD
Piśmiennictwo
- Kowalska A., Genetyka zespołów otępiennych. Część 3: podłoże molekularne wieloczynnikowego dziedziczenia postaci sporadycznej choroby Alzheimera, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2009; 63: 577–582.
- Goldman J.S. et al., Genetic counseling and testing for Alzheimer disease: Joint practice guidelines of American College of Medical Genetics and National Society of Genetic Counselors, „Genetics in Medicine” 2011; 13 (6): 567–605.
- Bagyinszky E. et al., The genetic of Alzheimer’s disease, „Clinical Interventions in Aging” 2014; 9: 535–551.
