Kalprotektyna należy do najważniejszych biomarkerów zapalnych wykorzystywanych we współczesnej diagnostyce laboratoryjnej. Jest białkiem uwalnianym przez aktywowane komórki układu odpornościowego, a jej stężenie wzrasta w odpowiedzi na procesy zapalne o różnej etiologii i lokalizacji. Dzięki temu marker ten pozwala ocenić aktywność zapalenia zarówno w chorobach o przebiegu miejscowym, jak i ogólnoustrojowym.

Choć kalprotektyna jest dobrze znana w gastroenterologii jako parametr oznaczany w kale, coraz więcej danych klinicznych podkreśla znaczenie jej pomiarów we krwi. Kalprotektyna krążąca może dostarczać cennych informacji o aktywności wielu chorób autoimmunizacyjnych, w tym reumatycznych, zwłaszcza gdy tradycyjne markery zapalenia okazują się niewystarczające.

Kalprotektyna w kale – ugruntowany parametr w gastroenterologii

W diagnostyce chorób przewodu pokarmowego kalprotektyna oznaczana w kale (ang. fecal calprotectin) jest szeroko stosowanym wskaźnikiem aktywności zapalnej jelit. W przebiegu stanu zapalnego jelit neutrofile przemieszczają się do światła przewodu pokarmowego, gdzie uwalniają kalprotektynę. Jej stężenie w kale stanowi czuły wskaźnik aktywności zapalnej:

• niskie wartości wskazują na brak aktywnego zapalenia,
• podwyższone wartości wskazują na proces zapalny i zwiększone ryzyko zaostrzenia.

Badanie jest szczególnie przydatne w różnicowaniu nieswoistych chorób zapalnych jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) i zaburzeń czynnościowych, takich jak zespół jelita drażliwego. Ponadto ułatwia monitorowanie remisji i ocenę odpowiedzi na leczenie. Badanie stężenia kalprotektyny w kale może wspierać decyzje kliniczne i ograniczać konieczność inwazyjnych badań endoskopowych.

Kalprotektyna we krwi – czuły wskaźnik aktywności chorób reumatycznych

W ostatnich latach gwałtownie rośnie zainteresowanie oznaczaniem kalprotektyny krążącej (cCALP, ang. circulating-calprotectin), szczególnie w kontekście chorób autoimmunizacyjnych o przebiegu reumatycznym. Jej poziom dobrze koreluje z nasileniem objawów klinicznych oraz stopniem aktywności procesu zapalnego, również w sytuacjach, w których klasyczne markery, takie jak CRP czy OB, pozostają w normie.

To szczególnie istotne u pacjentów leczonych lekami biologicznymi. Niektóre terapie celowane – np. inhibitory IL-6 – mogą obniżać stężenie CRP, maskując rzeczywistą aktywność zapalenia. Kalprotektyna nie jest podatna na ten efekt, co pozwala na wykrycie tzw. cichego zapalenia.

Coraz więcej danych klinicznych wskazuje, że oznaczanie kalprotektyny krążącej może stanowić istotne uzupełnienie tradycyjnych markerów stanu zapalnego, zwłaszcza w ocenie aktywności reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). Badania sugerują, że w niektórych przypadkach kalprotektyna może lepiej korelować z klinicznym nasileniem zapalenia (np. liczba obrzękniętych stawów) niż klasyczne wskaźniki, takie jak CRP czy OB.

Rosnąca liczba publikacji wskazuje również na potencjalne znaczenie kalprotektyny w innych chorobach autoimmunizacyjnych, takich jak twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena, łuszczycowe zapalenie stawów czy układowe zapalenia naczyń.

Kalprotektyna wykazuje ponadto obiecującą wartość prognostyczną – w szczególności w RZS jej podwyższone stężenie może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem progresji radiologicznej. Istnieją także wstępne doniesienia, że marker ten może sygnalizować ryzyko nawrotu zapalenia u pacjentów pozostających w klinicznej remisji, choć zastosowanie kalprotektyny w tym zakresie nie jest jeszcze jednoznacznie potwierdzone.

Mimo że kalprotektyna obecnie nie jest standardowo uwzględniana w wytycznych większości towarzystw reumatologicznych, jej rola w diagnostyce i monitorowaniu chorób zapalnych staje się coraz wyraźniej dostrzegalna, zarówno w praktyce klinicznej, jak i w badaniach naukowych.

Nowości w ofercie EUROIMMUN: Circulating Calprotectin ELISA i IDS Fluid Calprotectin (ChLIA)

W odpowiedzi na rosnące zainteresowanie klinicystów i coraz większą liczbę dowodów naukowych potwierdzających przydatność cCALP jako czułego markera stanu zapalnego wprowadzamy do oferty dwa nowe rozwiązania diagnostyczne:

1. Circulating Calprotectin ELISA

• oznaczenie poziomu kalprotektyny krążącej – pomiar w surowicy lub osoczu,
• metoda ELISA,
• możliwość automatyzacji na analizatorach EUROIMMUN (Analyzer I, I-2P),
• wysoka czułość w ocenie aktywności zapalenia, m.in. w RZS,
• CE-IVDR.

2. IDS Fluid Calprotectin (ChLIA)

• oznaczenie poziomu kalprotektyny krążącej  – pomiar w surowicy,
• metoda ChLIA,
• pełna automatyzacja w systemach IDS (i10, iSYS, i20)
• wysoka powtarzalność wyników i możliwość pracy w trybie ciągłym (random access),
• szybkość oznaczenia (22 min),
• CE-IVDR.

Oba rozwiązania – Circulating Calprotectin ELISA oraz IDS Fluid Calprotectin (ChLIA) – cechuje bardzo wysoka zgodność.

Podsumowanie

Kalprotektyna oznaczana w kale jest standardowym narzędziem w diagnostyce gastroenterologicznej, natomiast jej oznaczenie we krwi otwiera nowe możliwości w ocenie aktywności chorób o podłożu autoimmunizacyjnym. Szczególne znaczenie ma to w reumatologii, gdzie cCALP sprawdza się jako czuły marker aktywności zapalenia m.in. w RZS, twardzinie układowej, zespole Sjögrena czy zapaleniach naczyń.

Nowe testy Circulating Calprotectin ELISA i IDS Fluid Calprotectin (ChLIA) umożliwiają:

• dokładniejszą ocenę aktywności choroby,
• monitorowanie skuteczności leczenia,
• identyfikację tzw. cichego zapalenia,
• zastosowanie w laboratoriach o różnym profilu i wielkości.

Dzięki temu stanowią istotne uzupełnienie klasycznych markerów stanu zapalnego i wspierają podejmowanie świadomych decyzji terapeutycznych w reumatologii i nie tylko.