Cukrzyca jest jedną z najczęściej występujących chorób XXI wieku. Liczba chorych rośnie na świecie lawinowo. Według szacunków Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej do 2040 roku może sięgać nawet 642 milionów!

Nieleczona cukrzyca prowadzi do bardzo poważnych powikłań, między innymi do zespołu stopy cukrzycowej (ZSC), który w niedługim czasie może stać się powodem trwałego inwalidztwa. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zespół stopy cukrzycowej jako obecność infekcji, owrzodzenia (rany), destrukcji głębokich tkanek z obecnością cech neuropatii oraz niedokrwienia o różnym stopniu zaawansowania.

Zespół stopy cukrzycowej jest jednym z najczęściej występujących powikłań towarzyszących cukrzycy. Co więcej, jest także najczęstszą przyczyną nieurazowej amputacji kończyny (w Polsce nawet 14 tysięcy przypadków rocznie!). Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia wśród wszystkich wykonanych w 2018 roku amputacji zabiegi, których powodem były powikłania cukrzycowe (niezwiązane z nowotworami, urazami bądź działaniami czynników zewnętrznych), stanowiły około 60%. Powikłania te w większości przypadków dotykają pacjentów z cukrzycą typu 2 (insulinoniezależną) i według danych dotyczą nawet 10% wszystkich diabetyków.

Wyróżnia się dwa typy stopy cukrzycowej: 1) zespół stopy niedokrwiennej, który powstaje w wyniku pogorszenia ukrwienia w obrębie stopy, oraz 2) zespół stopy neuropatycznej, którego przyczyną jest uszkodzenie obwodowego układu naczyniowego. W praktyce izolowana postać stopy niedokrwiennej prawie nie występuje, niemal zawsze obecne są mniej lub bardziej nasilone cechy neuropatii. Ze względu na uszkodzenie nerwów i naczyń krwionośnych w dolnych partiach nóg pacjent nie odczuwa ucisku, bólu czy ciepła, co często powoduje, że nie zauważa uszkodzeń stopy, takich jak otarcia czy skaleczenia. Dodatkowo czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwinięcia się zespołu stopy cukrzycowej jest źle dobrane obuwie i nieprawidłowe stawianie stopy, co może powodować powstawanie odcisków, a w następstwie przekształcenie się ich w owrzodzenia. Najważniejsze zmiany patologiczne, typowe dla stopy cukrzycowej, przedstawia poniższa tabela.

W leczeniu zespołu stopy cukrzycowej najważniejszym krokiem jest wczesna interwencja i postawienie prawidłowej diagnozy, ponieważ do każdego typu tego schorzenia należy zastosować odpowiednie postępowanie lecznicze.

Podsumowanie

Ze względu na złożoność choroby i jej następstwa bardzo ważna jest prewencja, której pierwszy element stanowi edukacja. Powinna się ona zaczynać już na poziomie podstawowej opieki medycznej i obejmować zarówno pacjentów, jak i personel medyczny. Ogromne znaczenie w leczeniu schorzenia odgrywają wielodyscyplinarne poradnie stopy cukrzycowej, ponieważ postępowanie lecznicze w ZSC jest procesem złożonym, wymagającym konsultacji ze specjalistami z wielu dziedzin. Zgodnie z wytycznymi PTD leczeniem ZSC powinien zajmować się kierowany przez diabetologa zespół wielodyscyplinarny, w którego skład wchodzą: chirurg, chirurg naczyniowy, dietetyk, kardiolog, mikrobiolog, nefrolog, neurolog, okulista, ortopeda, psycholog, radiolog, a także edukator, pielęgniarka diabetologiczna, pielęgniarka podiatryczna, rehabilitant, szewc i technik ortopedyczny.

Podobnie jak w przypadku innych schorzeń związanych z cukrzycą, kluczowe w zapobieganiu ZSC i jego leczeniu jest wyrównanie metaboliczne cukrzycy. Poza samodzielną kontrolą glikemii przez pacjenta za pomocą glukometrów bardzo ważnym parametrem służącym do monitorowania choroby jest oznaczanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c). W badaniach klinicznych Diabetes Control and Complications Trial – DCCT (dotyczące cukrzycy typu 1) oraz United Kingdom Prospective Diabetes Study – UKPDS (dotyczące cukrzycy typu 2) wykazano, że średnia wartość glikemii wyrażona za pomocą HbA1c koreluje z ryzykiem rozwoju mikroangiopatycznych oraz (w pewnym stopniu) makroangiopatycznych powikłań cukrzycy. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na wartość prognostyczną tego parametru.

Piśmiennictwo

1. Lipsky B.A., Berendt A.R., Gunner Deery H. et al., Diagnosis and treatment of diabetic foot infections. Guidelines of Infectious Diseases Society of America, Clin Infect Dis 2004; 39: 885–896.
2. Korzon-Burakowska A., Zespół stopy cukrzycowej – patogeneza i praktyczne aspekty postępowania, Choroby Serca i Naczyń 2007; 4 (2): 93–98.
3. https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/cukrzyca/stopa-cukrzycowa-grozne-powiklanie-cukrzycy-jak-leczyc-stope-cukrzycow-aa-Yq8B-oVWE-iXdg.html.
4. https://all-med.pl/2020/09/30/stopa-cukrzycowa-objawy-wyglad/.
5. https://apteline.pl/artykuly/stopa-cukrzycowa-niedokrwienna-i-neuropatyczna-podobienstwa-i-roznice.
6. https://www.mp.pl/medycynarodzinna/praktyka-kliniczna/190039,zespol-stopy-cukrzycowej.