Łagodne zaburzenia poznawcze (MCI, ang. mild cognitive impairment) są powszechne u osób w podeszłym wieku. Pierwsze niepokojące objawy zwykle zauważa rodzina i otoczenie osoby dotkniętej tym stanem klinicznym lub rozpoznaje lekarz pierwszego kontaktu. W związku z tym wizyta pacjenta w podeszłym wieku w placówce podstawowej opieki zdrowotnej powinna zawsze obejmować zebranie szczegółowego wywiadu, a zadawane pytania należy nakierować na wyzwania związane z codziennymi czynnościami. Alarmujące dla lekarza sygnały to nieprawidłowy chód lub sposób poruszania się oraz trudności związane z mową i doborem słów.

MCI w porównaniu z demencją

Kluczowe w odróżnieniu MCI od demencji jest to, że osoby z MCI pozostają niezależne podczas wykonywania codziennych, podstawowych czynności (mogą one zająć im więcej czasu i kosztować więcej wysiłku). Często u pacjentów z MCI rozwijają się również zaburzenia społeczne i zaburzenia nastroju, które w literaturze naukowej są niekiedy uznawane za objawy zapowiadające demencję. Osoba z MCI nie wymaga stałej pomocy, może wypracować zmiany w stylu życia, które ułatwią jej zachowanie niezależności. Na przykład w porównaniu z wcześniejszymi etapami życia można polegać na przygotowywaniu różnego rodzaju notatek lub list, aby przypominać sobie o codziennych czynnościach.

Z kolei osoby cierpiące na demencję – znaną również jako „poważne zaburzenie neurokognitywne” – wykazują znaczny spadek funkcji poznawczych i wymagają pomocy w codziennych czynnościach. Choroba Alzheimera (AD, ang. Alzheimer’s disease) jest najczęstszą przyczyną demencji, występującą w 60–80% wszystkich przypadków. Demencję klasyfikuje się jako łagodną, ​​umiarkowaną lub ciężką, w zależności od rodzaju i zakresu potrzebnej pomocy. W łagodnej demencji pacjent wymaga pomocy przy co najmniej 1 czynności (np. zarządzaniu finansami, robieniu zakupów spożywczych lub przygotowywaniu posiłków). W umiarkowanej demencji wymaga pomocy przy co najmniej 1 podstawowej czynności dnia codziennego (np. kąpieli, ubieraniu się lub korzystaniu z toalety). W przypadku ciężkiej demencji jest całkowicie zależny.

Czy MCI oznacza, że ​​u pacjenta rozwinie się AD

W przypadku rozpoznania u pacjenta MCI diagnostyka różnicowa jest szeroka i uwzględnia wiele odwracalnych przyczyn, np. zaostrzenia objawów afektywnych (stan ten wcześniej określany był jako pseudodemencja), zmiany metaboliczne w organizmie lub postępującą chorobę podstawową. MCI może również rozwinąć się w otępienie inne niż choroba Alzheimera. Nie u wszystkich osób z MCI rozwija się demencja. Jedna z metaanaliz wykazała, że ​​współczynnik konwersji MCI w demencję wynosił od 10,2% do 33,6% (mediana 19%) w ciągu 1 roku obserwacji. Jednakże MCI zwiększa ryzyko wystąpienia demencji w ciągu całego życia danej osoby, nawet w przypadku ustąpienia, co sugeruje, że rozpoznanie MCI może mieć wartość prognostyczną. Najnowsze dane statystyczne pochodzące z USA sugerują, że około 22% dorosłych w wieku powyżej 65 lat cierpi na MCI, a u mniej więcej połowy tych osób występują biomarkery związane z chorobą Alzheimera.

AD jest ostatecznie rozpoznawana na podstawie oceny histologicznej mózgu (ze śladami splątków neurofibrylarnych i płytek beta-amyloidowych) podczas badania pośmiertnego. Jednakże dzięki postępom w zakresie biomarkerów płynu mózgowo-rdzeniowego i neuroobrazowania molekularnego za pomocą pozytonowej tomografii emisyjnej (PET) obecnie posiadamy narzędzia diagnostyczne o czułości i specyficzności zbliżonej do pośmiertnego badania histologicznego.

Szczegółowe obserwacje naukowców wykazały, że biomarkery w postaci białek amyloidowych oraz białka tau mogą występować u pacjenta przez lata (np. przy minimalnych objawach lub braku objawów demencji). Jeżeli występują charakterystyczne symptomy, a otrzymane wyniki badań obrazowych i laboratoryjnych są spójne i interpretowane przez lekarza jako zgodne z AD, kolejne kroki obejmują ujawnienie rozpoznania (np. prawdopodobną chorobę Alzheimera) pacjentowi i jego rodzinie.

Czym są przeciwciała monoklonalne i jak (kiedy) można je stosować w leczeniu MCI oraz wczesnej AD

Przeciwciała monoklonalne to opracowane laboratoryjnie immunoglobuliny, które charakteryzują się wysokim stopniem specyficzności wobec określonego antygenu lub epitopu. Są one z powodzeniem stosowane w leczeniu szerokiego zakresu chorób, w tym niektórych typów raka, chorób autoimmunizacyjnych i infekcji. Należą do najszybciej rozwijającej się grupy środków terapeutycznych – od 2022 roku Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA, ang. Food and Drug Administration) zatwierdziła do użytku klinicznego ponad 80 przeciwciał monoklonalnych. Chociaż terapia przeciwciałami monoklonalnymi wywarła ogromny wpływ w niektórych dziedzinach, takich jak onkologia i immunologia, w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych są to stosunkowo nowe środki. Aktualnie istnieją dwie zatwierdzone przez FDA terapie tego typu, których celem są m.in. złogi beta-amyloidów w mózgu.

Obecnie realizowanych jest wiele projektów naukowych o tematyce związanej z terapią demencji, ale warto zauważyć, że ważną cechą badań nad skutecznym lekiem na AD jest docelowa populacja pacjentów. Większość badań klinicznych fazy III obejmuje osoby, które poznały diagnozę na etapie przedklinicznym lub w stadium MCI. Opiera się to na założeniu, że wczesna interwencja może zapewnić największe korzyści w postaci spowolnienia pogarszania się funkcji poznawczych.

Badania obecności biomarkerów AD w płynie mózgowo-rdzeniowym są obiecującym narzędziem, które umożliwi szybką kwalifikację pacjentów do terapii przeciwciałami monoklonalnymi, gdy staną się one bardziej dostępne i powszechne. Niezaprzeczalną zaletą tych badań jest możliwość wykrycia zmian degeneracyjnych w mózgu nawet przed wystąpieniem objawów klinicznych!

Piśmiennictwo

Weinberg M.S., Principe J.L., Chen A. et al. Screening, assessment, and pharmacologic treatment of mild cognitive impairment and early Alzheimer’s disease: the role for monoclonal antibodies. Prim Care Companion CNS Disord 2023; 25(6): 23f03544.