Grzyby należące do rodzaju Aspergillus występują powszechnie w powietrzu, glebie i rozkładającej się materii. W warunkach szpitalnych kolonizują wilgotne powierzchnie (m.in. umywalki, kabiny i słuchawki prysznicowe, przewody wentylacyjne, a nawet kwiaty doniczkowe). Za zdecydowaną większość przypadków aspergilozy odpowiada A. fumigatus, którego zarodniki są często inhalowane do drzewa oskrzelowego z powietrza. To patogen oportunistyczny, co oznacza, że kontakt z nim jest przeważnie niegroźny, jednak w szczególnych przypadkach może prowadzić do reakcji alergicznych (najczęściej u pacjentów z astmą i mukowiscydozą) lub ciężkich i wyniszczających zakażeń inwazyjnych w przypadku chorych z wysoce upośledzoną odpornością. Inwazyjna aspergiloza (IA) występuje najczęściej u pacjentów leczonych w szpitalnych oddziałach intensywnej terapii i stanowi jeden z głównych czynników ryzyka u osób cierpiących na nowotwory układu krwiotwórczego. Ponadto szczególnie narażeni na rozwój IA są pacjenci po transfuzjach krwi, transplantacji szpiku kostnego lub narządów. Rozwój medycyny w ostatniej dekadzie przyczynił się do znacznego wzrostu liczby takich zabiegów, co przełożyło się na zwiększenie częstości grzybic inwazyjnych wywoływanych grzybami oportunistycznymi. Z badań prospektywnych wśród biorców przeszczepów wynika, że IA jest najczęstszym rodzajem zakażenia grzybiczego wśród biorców komórek macierzystych i drugim pod względem częstości rodzajem zakażenia grzybiczego wśród biorców narządów.

Zakażenie początkowo ogranicza się do dróg oddechowych, ale może rozprzestrzeniać się wraz z krwią, powodując infekcje uogólnione z zajęciem serca, nerek, mózgu i kości. Objawy IA są nieswoiste i należą do nich m.in. gorączka, ból opłucnowy i krwioplucie. IA jest infekcją wyniszczającą o wysokiej śmiertelności, która wynosi 40–95% w zależności od statusu immunologicznego pacjentów, zastosowanej terapii i rozległości infekcji. Nieleczona IA prawie w 100% oznacza śmierć. Przy podejrzeniu IA leczenie należy rozpocząć niezwłocznie, ponieważ stan pacjenta może szybko ulec pogorszeniu, prowadząc do śmierci w ciągu 1–2 tygodni od wystąpienia infekcji.

Diagnostyka laboratoryjna, czyli trudności i wyzwania

Z uwagi na różnorodność i mnogość grzybów oportunistycznych diagnostyka inwazyjnych grzybic stanowi znaczące wyzwanie diagnostyczne i terapeutyczne. Rozpoznanie opiera się głównie na hodowli mikrobiologicznej, wraz z identyfikacją i oznaczeniem lekowrażliwości wyizolowanego szczepu, badaniach histologicznych z bioptatu tkankowego, badaniach serologicznych oraz molekularnych. Mimo że metody hodowlane cechuje niska czułość i czasochłonność, zdefiniowanie „pewnej” grzybicy inwazyjnej jest możliwe jedynie po wyizolowaniu czynnika etiologicznego z materiału jałowego w warunkach fizjologicznych. Zdarza się, że ostateczne rozpoznanie jest opóźnione, ponieważ hodowle z plwociny i krwi są ujemne, a późne rozpoczęcie terapii skutkuje słabą odpowiedzią na leczenie. W związku z tym konieczne było opracowanie nowatorskich i czułych testów diagnostycznych, które w szybki sposób mogłyby być stosowane u osób z grupy podwyższonego ryzyka wystąpienia grzybic inwazyjnych. Obecnie metody serologiczne są istotną częścią diagnostyki mykologicznej. Molekularna diagnostyka IA również odgrywa coraz większą rolę, a metoda PCR została włączona do europejskich kryteriów diagnostycznych aspergilozy.

Badanie rozpuszczalnych antygenów Aspergillus

Testy serologiczne, które są obecnie stosowane do diagnostyki IA, opierają się głównie na wykrywaniu antygenu galaktomannanowego (GM), który jest oligosacharydem ściany komórkowej Aspergillus i jest wydzielany do płynów ustrojowych w fazie intensywnego wzrostu grzybni. Wykrycie antygenów Aspergillus zostało uwzględnione w wytycznych Europejskiej Organizacji do Badań i Leczenia Raka (EORTC, ang. European Organisation for Research and Treatment of Cancer) jako kryterium „prawdopodobnej” IA.

Badanie przeciwciał swoistych dla antygenów grzybiczych ma ograniczone znaczenie w przypadku chorych z niedoborami odporności, gdyż często prowadzi do otrzymania niemiarodajnych wyników.

Test EUROIMMUN Aspergillus Antigen ELISA

Nowością na rynku diagnostycznym jest test EUROIMMUN Aspergillus Antigen ELISA, który umożliwia wykrycie galaktomannanoproteiny (GP) Aspergillus, tj. glikozylowanego białka ściany komórkowej. Materiałem do badań może być zarówno surowica, jak i popłuczyny oskrzelowo-pęcherzykowe (BALF, ang. bronchoalveolar fluid). Półautomatyczna procedura (w oparciu o systemy EUROIMMUN) umożliwia oznaczenie ilościowe (w oparciu o 6 kalibratorów, wynik wyrażony w pg/ml) lub półilościowe (ratio). Dostępny dotychczas na rynku diagnostycznym test wykrywający GM Aspergillus umożliwia jedynie uzyskanie wyniku półilościowego. Test Aspergillus Antigen ELISA cechuje się wysoką czułością i specyficznością.

Szybko wprowadzona terapia zwiększa szanse pacjenta na przeżycie

Zastosowanie testu EUROIMMUN Aspergillus Antigen ELISA może usprawnić diagnostykę IA oraz przyczynić się do wczesnego rozpoczęcia terapii przeciwgrzybiczej. W przypadku IA szybka diagnoza i rozpoczęcie leczenia przeciwgrzybiczego są czynnikami decydującymi o powodzeniu terapii i często życiu pacjenta.

Piśmiennictwo

1. Pappas P.G., Alexander B.D., Andes D.R., Hadley S., Kauffman C.A., Freifeld A. et al., Invasive fungal infections among organ transplant recipients: results of the Transplant-Associated Infection Surveillance Network (TRANSNET), Clin Infect Dis. 2010; 50: 1101–1111.
2. Latgé J.P., Aspergillus fumigatus and aspergillosis, Clin Microbiol Rev. 1999; 12: 310–350.
3. Kuba K., Metody molekularne i immunologiczne stosowane w diagnostyce grzybic, Wiadomości Parazytologiczne 2008; 54: 187–197.
4. Dzieciątkowski T., Sulowska A., Przybylski M., Diagnostyka serologiczna i molekularna grzybic inwazyjnych, Post Mikrobiol. 2015; 54, 3: 291–297.
5. Wierzbicka M., Grzybica kropidlakowa płuc (Aspergiloza), Postępy Nauk Medycznych 2001: 36–41.