Legionelloza, nazywana też chorobą legionistów, to infekcja dróg oddechowych, wywoływana przez bakterię z rodzaju Legionella spp. Choroba ta najczęściej manifestuje się w postaci:

• gorączki Pontiac, charakteryzującej się objawami przypominającymi infekcję grypową i stosunkowo lekkim przebiegiem
• choroby legionistów, która często przebiega w sposób poważny, niosąc ze sobą ryzyko zapalenia płuc i ciężkich powikłań, a nawet zgonu

Pierwszy przypadek zakażenia tym patogenem odnotowano w Stanach Zjednoczonych w 1976 roku, kiedy to zachorowało 182 spośród 4000 weteranów uczestniczących w kongresie Legionów Amerykańskich w Filadelfii. Stwierdzono u nich wieloogniskowe, martwicze zapalenie płuc spowodowane przez bakterię Legionella pneumophila.

Legionelloza: gdzie kryje się zagrożenie

Legionella pneumophila może potencjalnie występować w instalacjach wodociągowych w każdym budynku. Do czynników sprzyjających kolonizacji tej bakterii zaliczamy: ograniczony przepływ wody, nieregularne korzystanie z wody, obecność biofilmu oraz starsze instalacje wodne. Preferencyjne warunki dla rozwoju tej bakterii obejmują temperaturę 25–40°C, choć może ona przetrwać i namnażać się w szerszym zakresie temperatur (40–60°C).

Najczęstsze źródła zakażenia to systemy klimatyzacyjne oraz woda z sieci wodociągowej. L. pneumophila ma zdolność rozmnażania się szczególnie intensywnie w ciepłej i stojącej wodzie, co czyni ją potencjalnie niebezpieczną w klimatyzatorach, prysznicach, fontannach, jacuzzi i innych źródłach aerozoli wodnych. Przeniesienie zakażenia następuje zazwyczaj poprzez wdychanie wodnych aerozoli zawierających bakterie. Choroba nie rozprzestrzenia się przez picie skażonej wody ani przez kontakt bezpośredni między ludźmi.

Legionella pneumophila – co o niej wiemy

Bakteria ta może przetrwać oraz namnażać się tylko w obecności organicznego biofilmu wodnego, współistniejąc z innymi mikroorganizmami, które dostarczają jej pożywienia. Biofilm to struktura składająca się z różnorodnych mikroorganizmów, które tworzą złożoną matrycę z substancji polisacharydowych, białkowych i innych związków organicznych. Ponadto L. pneumophila często znajduje schronienie wewnątrz organizmów jednokomórkowych, takich jak ameby czy inne pierwotniaki zdolne do fagocytozy. Pierwotniaki stanowią istotne środowisko dla L. pneumophila i są niezbędne do wewnątrzkomórkowej aktywacji genów związanych z ich zjadliwością. Równocześnie chronią bakterie przed niekorzystnymi warunkami, takimi jak wysoka temperatura, zmiany pH czy działanie środków dezynfekcyjnych.

Obecnie znanych jest około 50 różnych gatunków bakterii z rodzaju Legionella spp., w obrębie których wyróżniono ponad 70 serogrup. Spośród tych patogenów dominuje Legionella pneumophila, która wyróżnia się aż 16 grupami serologicznymi. Najczęstsza odmiana spotykana u ludzi to L. pneumophila serotypu 1.

Niekiedy zdarzają się też mieszane infekcje z udziałem różnych gatunków Legionella spp. W pewnych przypadkach mogą pojawić się reakcje krzyżowe z innymi gatunkami, takimi jak Bacteroides spp., Chlamydia psittaci, Mycoplasma pneumoniae i Pseudomonas spp.

Alarmujący wzrost zachorowań na Podkarpaciu

W ostatnim czasie Rzeszów doświadcza coraz bardziej niepokojącej sytuacji epidemiologicznej w związku z ogniskiem wywołanym przez zakażenie L. pneumophila. Chorobę legionistów potwierdzono u blisko 100 osób (dane z dnia 25.08.23), kilka z nich zmarło wskutek infekcji. Warto mieć na uwadze, że na najcięższe powikłania i ryzyko zgonu narażeni są szczególnie pacjenci z towarzyszącymi, przewlekłymi chorobami, np. cierpiący na nowotowory.

Sytuacja kryzysowa związana z tym patogenem wzbudziła obawy nie tylko wśród mieszkańców miasta, ale także z innych regionów Polski. Władze Rzeszowa i odpowiednie służby sanitarne podjęły natychmiastowe działania epidemiologiczne w celu zidentyfikowania źródła zakażenia oraz powstrzymania dalszego rozprzestrzeniania się epidemii. Ich działania podejmowane są zgodnie z obowiązującą ustawą o zapobieganiu i zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi, zaleceniami ECDC (ang. European Centre for Disease Prevention and Control) oraz opracowaniami naukowymi w tym zakresie.

Diagnostyka legionellozy

Postawienie rozpoznania legionellozy wyłącznie na podstawie objawów klinicznych jest niemożliwe. Istotną rolę w diagnozowaniu i potwierdzaniu zakażenia L. pneumophila, a także w ocenie przebiegu choroby, odgrywa diagnostyka laboratoryjna. Dostępne metody bezpośrednie obejmują hodowlę patogenu z próbek plwociny, wydzieliny oskrzelowej, płynu opłucnowego i materiału biopsyjnego. Możliwe jest również wykrywanie specyficznych antygenów L. pneumophila w wydzielinie dróg oddechowych. Jednak w rutynowej diagnostyce najczęściej stosuje się szybkie testy umożliwiające oznaczanie specyficznych antygenów L. pneumophila w moczu.

Diagnostyka serologiczna legionellozy

W celu identyfikacji aktualnego zakażenia L. pneumophila serogrupy 1 w surowicy konieczne jest wykazanie serokonwersji w dwóch kolejnych próbkach pobranych w odstępie co najmniej 10–14 dni. Często dostępna jest tylko pojedyncza próbka surowicy pobrana w zaawansowanym stadium choroby. Odkrycie podwyższonego poziomu przeciwciał w tej próbce może wskazywać jedynie na prawdopodobne zakażenie bakteriami z rodzaju Legionella spp. Przeciwciała dla antygenów L. pneumophila serogrupy 1 pojawiają się po upływie tygodnia od kontaktu z patogenem i osiągają najwyższe stężenie w 3.–4. tygodniu zakażenia.

Testy EUROIMMUN do diagnostyki zakażeń Legionella pneumophila

Firma EUROIMMUN w swojej ofercie posiada testy ELISA oraz IIFT wykrywające przeciwciała przeciwko Legionella pneumophila:

Podsumowanie

Gwałtowny wzrost zakażeń bakterią Legionella pneumophila w Rzeszowie stanowi poważne wyzwanie dla zdrowia publicznego i wymaga współpracy władz, ochrony zdrowia oraz społeczności lokalnej. Kluczową rolę w walce z zagrożeniem odgrywają zarówno środki zapobiegawcze, takie jak kontrola źródeł wodnych, jak i skuteczna diagnostyka chorych. Testy diagnostyczne oferowane przez EUROIMMUN mogą pomóc w identyfikacji zakażonych osób, badaniach epidemiologicznych i pośrednio w ograniczaniu rozprzestrzeniania się tej groźnej bakterii.

Piśmiennictwo

1. A. Parfieniuk-Kowerda, Legionella: choroba legionistów i gorączka Pontiac. Przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/162560,legionellozy.
2. H. Stypułkowska-Misiurewicz, B. Krogulska, K. Pancer, R. Matuszewska, Legionella spp. – Laboratoryjne rozpoznawanie zakażeń u ludzi i wykrywanie w środowisku wodnym, Rocz Panstw Zakl Hig 2001, 52 (1): 1–18, http://wydawnictwa.pzh.gov.pl/roczniki_pzh/files/pzhissues/id205/Legionella_sp.__Laboratoryjne_rozpoznawanie_zakazen_u_ludzi.pdf.
3. EUROIMMUN AG, Anty-Legionella pneumophila i non-pneumophila IIFT (IgG, IgAGM). Instrukcja wykonania testu immunofluorescencji pośredniej.
4. J. Darelid, S. Lofgren, B.E. Malmvall, M.A. Olinder-Nielsen, G. Briheim, H. Hallander, Legionella pneumophila serogroup 1 antibody kinetics in patients with Legionnaires’ disease: implications for serological diagnosis. Scand J Infect Dis 35 (2003) 15–20.