Zespół antyfosfolipidowy (ang. anti-phospholipid syndrome, APS) to układowa choroba autoimmunizacyjna, która charakteryzuje się występowaniem epizodów zakrzepowo-zatorowych i powikłań położniczych u kobiet. APS jest ściśle związany z obecnością przeciwciał antyfosfolipidowych (ang. anti-phospholipid antibodies, aPLs). Przyczyny występowania zespołu antyfosfolipidowego pozostają nieznane. W patogenezie uwzględniania jest rola autoprzeciwciał, które w toku choroby występują we krwi chorego, tj.:

• antykoagulant toczniowy (ang. lupus anticoagulant, LA)
• przeciwciała antykardiolipinowe (ang. anti-cardiolipin antibodies, aCL)
• przeciwciała przeciwko β2-glikoproteinie 1 (ang. anti-β2-glycoprotein 1 antibodies, anty- β2GP1)

Kryteria klasyfikacyjne APS z 2006 roku

Dotychczas obowiązywały kryteria klasyfikacyjne opublikowane w 2006 roku, zgodnie z którymi rozpoznanie APS wymagało stwierdzenia obecności jednego kryterium klinicznego (zakrzepica żylna, tętnicza lub drobnych naczyń, niepowodzenia położnicze u kobiet) i spełnienia co najmniej jednego kryterium laboratoryjnego (obecność antykoagulantu tocznia i/lub obecności w umiarkowanym lub wysokim mianie przeciwciał antykardiolipinowych i/lub przeciwciał przeciwko β2-glikoproteinie 1 w klasie IgG lub IgM). Dodatni wynik na obecność przeciwciał antyfosfolipidowych należało potwierdzić po co najmniej 12 tygodniach. Kryteria te nie mogły być zastosowane u pacjentów, u których objawy pojawiły się w okresie krótszym niż 12 tygodni lub dłuższym niż 5 lat od czasu wykrycia obecności aPLs.

Według ekspertów kryteria z 2006 roku nie uwzględniały wielu aspektów klinicznych i laboratoryjnych, które identyfikuje się u chorych na APS. Po wielu latach, w 2023 roku, opublikowane zostały nowe kryteria klasyfikacyjne APS opracowane przez zespół ekspertów ACR (Amerykańskie Kolegium Reumatologiczne) i EULAR (Europejska Liga Przeciwreumatyczna). Kryteria te w wielu punktach różnią się od wcześniej obowiązujących.

Co nowego w kryteriach klasyfikacyjnych APS (ACR/EULAR 2023)?

1. Wprowadzenie kryteriów wyjściowych
2. Skrócenie czasu, jaki może upłynąć między objawem/kryterium klinicznym a stwierdzeniem obecności aPLs (z 5 do 3 lat)
3. Podział objawów klinicznych i kryteriów laboratoryjnych na 8 domen (przypisano im wagę punktową)
4. Rozszerzenie listy objawów klinicznych
5. Określenie metody badania aPLs (ELISA)

Nowością w rekomendacjach z 2023 roku jest wprowadzenie kryteriów wyjściowych, które muszą zostać spełnione, by można było dalej klasyfikować chorego w kierunku APS. Wymagają one udokumentowania co najmniej jednego kryterium klinicznego i stwierdzenia w ciągu maksymalnie 3 lat od tego momentu dodatniego wyniku badania na obecność przeciwciał antyfosfolipidowych (antykoagulant tocznia, umiarkowane/wysokie miano przeciwciał antykardiolipinowych lub przeciwko β2-glikoproteinie 1 klasy IgG lub IgM).

W przypadku spełnienia kryterium wyjściowego należy wziąć pod uwagę kryteria dodatkowe, a ich spełnienie jest punktowane – każde z nich ma zakres punktacji od 1 do 7. Wśród domen należy uwzględnić tylko ten objaw/wynik, który ma przypisaną najwyższą liczbę punktów/wagę.

W kryteriach klasyfikacyjnych z 2023 roku znacznie rozszerzono listę objawów klinicznych APS, które w poprzednich kryteriach nie były uwzględniane. Szczególnie dużą uwagę zwraca się na diagnostykę różnicową – należy upewnić się, że obserwowane objawy kliniczne (nieswoiste dla APS) nie są spowodowane występowaniem innej jednostki chorobowej. Wyróżnia się 6 domen klinicznych oraz 2 domeny laboratoryjne.

Kryteria laboratoryjne obejmują:

• badanie antykoagulantu tocznia za pomocą czynnościowego testu krzepnięcia
• badanie przeciwciał antykardiolipinowych i/lub przeciwciał przeciwko beta-2-glikoproteinie 1 metodą ELISA (wynik umiarkowanie/wysoko dodatni)

W kryteriach wskazano, że do oznaczania przeciwciał antyfosfolipidowych nie powinno się używać metod opartych o różne modyfikacje fazy stałej dla wiązania antygenu (mikrosfery, magnetyczne mikrocząstki) i innych metod detekcji (np. chemiluminescencja, flowcytometria itp.).

Pacjentów, którzy po spełnieniu kryteriów wyjściowych, uzyskali co najmniej po trzy punkty z domen klinicznych i laboratoryjnych, klasyfikuje się jako cierpiących na zespół antyfosfolipidowy.

Aktualne kryteria klasyfikacyjne wykazują aż 99-procentową swoistość i 84-procentową czułość!

Oferta Euroimmun – diagnostyka APS

Firma Euroimmun oferuje wysokoczułe i wysokoswoiste ilościowe testy do oznaczania przeciwciał antyfosfolipidowych zgodnie z obowiązującymi kryteriami klasyfikacyjnymi APS. Metodą zalecaną do wykrywania przeciwciał antyfosfolipidowych jest ELISA. EUROIMMUN ma w swojej ofercie testy ELISA do ilościowego oznaczania autoprzeciwciał przeciwko kardiolipinie, β2-glikoproteinie 1 i fosfatydyloserynie. Klasy immunoglobulin IgA, IgG i IgM można oznaczać oddzielnie lub jednocześnie (IgAGM).

Testy EUROIMMUN ELISA do wykrywania przeciwciał antykardiolipinowych i anty-β2GP1 wykazują bardzo wysoką swoistość w badaniach klinicznych. Surowice od pacjentów zakażonych wirusowym zapaleniem wątroby lub parwowirusem B19 oraz surowice od zdrowych dawców krwi wykazały tylko 0–2% pozytywnych wyników, podczas gdy w badaniach z użyciem testów innych producentów uzyskano wartości 12–50%.

Należy zawsze mieć na uwadze, że oznaczanie przeciwciał antyfosfolipidowych powinno być przeprowadzane wyłącznie u pacjentów z klinicznymi objawami zespołu antyfosfolipidowego. Wynika to z faktu, że aPLs mogą niekiedy występować w przebiegu różnych infekcji, a także innych chorób, w tym autoimmunizacyjnych. Obecność aPLs może być także indukowana przez leki i doustne środki antykoncepcyjne. Mogą być one również wykrywane u osób zdrowych (2–5% osób w średnim wieku, 1–10% kobiet w ciąży i nawet do 50% osób powyżej 70. r.ż.), natomiast antykoagulant tocznia (LA) stwierdza się zaledwie u 1% osób zdrowych.

Piśmiennictwo

1. Barbhaiya M., Zuily S., Naden R. et al., 2023 ACR/EULAR antiphospholipid syndrome classification criteria, Ann. Rheum. Dis. 2023; 82: 1258–1270, doi: 10.1136/ard-2023-224609.
2. Musiał J., New classification criteria for antiphospholipid syndrome – 2023, J Transf Med 2023; 16 (3): 103–109, DOI: 10.5603/jtm.97795.
3. Zimmermann-Gorska I., Reumatologia – postępy 2022/20223, Med. Praktyczna 2023; 10: 50–59.
4. Miyakis S., Lockshin M.D., Atsumi T. et al., International consensus statement on an update of the classification criteria for definite antiphospholipid syndrome (APS), J. Thromb. Haemost. 2006; 4: 295–306.
5. Zimmermann-Gorska I., Musiał J., Skrzypczak J., Goncerz G., Zespół antyfosfolipidowy, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.4 [data dostępu: 12.03.2024].
6. Brożek P., Zespół antyfosfolipidowy, https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/161361,zespol-antyfosfolipidowy [data dostępu: 12.03.2024].
7. Klimczak-Filippowicz M., APS niejedno ma imię, https://www.euroimmun.pl/aps-niejedno-imie/ [data dostępu: 12.03.2024].
8. Fischer K., Zespół antyfosfolipidowy – definicja, https://www.mp.pl/reumatologia/artykuly-przegladowe/200018,zespol-antyfosfolipidowy-definicja-i-wskazania-do-oznaczania-przeciwcial-antyfosfolipidowych [data dostępu: 12.03.2024].