Toksokaroza to choroba odzwierzęca, wywoływana przez larwy glisty psiej (Toxocara canis) lub glisty kociej (Toxocara cati). Jest to najczęstsza pozajelitowa choroba pasożytnicza u ludzi w Europie i Stanach Zjednoczonych, ale infekcja ta występuje na całym świecie. Rezerwuarem glist jest przewód pokarmowy bezpańskich zwierząt, a niekiedy również szczeniąt i kociąt domowych. Jaja obleńca Toxocara rozwijają się do postaci inwazyjnej, czyli zawierającej larwę zdolną do zarażenia, po upływie ok. 3 tygodni od momentu wydalenia z kałem zwierząt. Do zakażenia człowieka może dojść w momencie przypadkowego połknięcia jaj, np. podczas zabawy dziecka w zanieczyszczonej odchodami piaskownicy lub po zjedzeniu nieumytych warzyw czy owoców. W jelicie cienkim człowieka z inwazyjnych jaj uwalniają się larwy, które następnie mogą przenikać do krwioobiegu i migrować do różnych układów oraz narządów. Zwykle w wątrobie większość larw opuszcza naczynia krwionośne, a tylko część z nich przemieszcza się z krwią dalej, m.in. do płuc, mózgu, oka. Obecność larw we krwi i w tkankach stymuluje układ immunologiczny do produkcji specyficznych przeciwciał (szacuje się, że ich prewalencja u polskich dzieci i młodzieży wynosi aż 20–46%). Charakterystyczne jest również tworzenie się wokół larw w narządach tzw. ziarniniaków, zbudowanych w większości z eozynofilów. Larwy obecne w ziarniniakach mogą pozostać żywe nawet przez 10 lat i są przez ten czas zdolne do reaktywacji i migracji do różnych tkanek.

Objawy infekcji

Pierwsze niepokojące symptomy mogą pojawiać się po upływie od 2 tygodni do kilku miesięcy, a nawet lat od momentu zakażenia. Nasilenie objawów infekcji zależy od wielu czynników, m.in. liczby larw i intensywności reakcji zapalno-alergicznej oraz lokalizacji ziarniniaków. Niekiedy zakażenie przebiega bezobjawowo, bez odchyleń w badaniu fizykalnym przeprowadzanym przez lekarza i w podstawowych badaniach laboratoryjnych. W takich przypadkach dodatnie są jedynie odczyny serologiczne w kierunku zakażenia obleńcem Toxocara. Przebieg toksokarozy ukrytej ma natomiast objawy niespecyficzne. U dzieci mogą to być problemy behawioralne, trudności ze spaniem, bóle brzucha lub głowy, powiększenie wątroby oraz kaszel, u dorosłych zaś najczęściej stwierdza się osłabienie, świąd i wysypkę na skórze, bóle brzucha oraz niekiedy objawy ze strony układu oddechowego. Zarówno postacie toksokarozy bezobjawowej, jak i ukrytej mogą ewoluować do postaci pełnoobjawowej.

Toksokaroza trzewna (ang. visceral larva migrans, VLM) jest najczęstszą objawową postacią zakażenia i dotyczy głównie dzieci poniżej 8. roku życia. Do objawów klinicznych należą: gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, bóle mięśni, utrata apetytu, bóle brzucha, kaszel, zmiany osłuchowe nad płucami, powiększenie wątroby i niekiedy również śledziony, zmiany skórne, zapalenie stawów i w ciężkich przypadkach zapalenie mięśnia sercowego oraz nerek. U alergików infekcja Toxocara nasila objawy atopowego zapalenia skóry lub/i astmy oskrzelowej. W badaniach laboratoryjnych u chorych na VLM stwierdza się leukocytozę, eozynofilię i hipergammaglobulinemię oraz podwyższone stężenie immunoglobulin klasy IgE.

Toksokaroza oczna (ang. ocular larva migrans, OLM) jest obserwowana głównie u starszych dzieci i u dorosłych, gdyż uważa się, że ta postać zakażenia rozwija się z opóźnieniem, tzn. nawet do 10 lat od momentu zakażenia. Objawy dotyczą przeważnie jednego oka i obejmują zapalenie wnętrza gałki ocznej i siatkówki oraz utratę ostrości widzenia, czemu często towarzyszy wystąpienie zeza. Larwy indukują powstanie ziarniniaków, które przypominają retinoblasty. U chorych z OLM poziom eozynofilów może pozostawać w normie.

Neurotoksokaroza (ang. neural larva migrans, NLM) jest najcięższą, ale rzadką postacią zakażenia obleńcem Toxocara, występującą głównie u osób w średnim wieku. Do objawów zalicza się zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu, naczyń mózgowych i rdzenia kręgowego, którym często towarzyszą gorączka, ból głowy, zmiany zachowania oraz drgawki.

Rozpoznanie laboratoryjne

Poza odchyleniami w badaniu morfologii krwi (leukocytoza, eozynofilia, niekiedy niedokrwistość u małych dzieci) bardzo istotne dla rozpoznania toksokarozy są dodatnie wyniki badania serologicznego wykrywającego specyficzne przeciwciała. Zalecana procedura diagnostyczna zakłada dwuetapową diagnostykę: jako pierwsze wykonuje się badanie metodą ELISA, a następnie, w przypadku dodatniego wyniku, stosuje się test potwierdzenia Western blot. Celem drugiego etapu jest wykluczenie infekcji wywołanej innymi pasożytami (Ascaris, Strongyloides, Trichinella, Fasciola). Wynik dodatni testu Western blot świadczy o tym, że przeciwciała w surowicy pacjenta, które spowodowały dodatni wynik testu ELISA, są specyficzne dla obleńca Toxocara, natomiast wynik ujemny testu Western blot jest dowodem reaktywności krzyżowej w teście ELISA przeciwciał przeciwko innym pasożytom o podobnej budowie antygenowej do Toxocara.

Nowością na rynku diagnostycznym jest test EUROIMMUN Anti-Toxocara ELISA (IgG), który umożliwia półilościowe oznaczanie in vitro ludzkich przeciwciał klasy IgG przeciwko antygenom Toxocara w surowicy lub osoczu. W celu podniesienia czułości i specyficzności testu jako antygen zastosowano kombinację wysokooczyszczonego lizatu larw T. canis oraz rekombinowanego białka wydalniczo-wydzielniczego Toxocara (ang. Toxocara excretory-secretory antigen, TES). Niewątpliwą zaletą nowego testu EUROIMMUN jest możliwość pełnej automatyzacji.

Interpretacja wyników testu ELISA

Wysokie miano specyficznych przeciwciał klasy IgG wskazuje na świeże zakażenie i przy współistniejącej leukocytozie oraz eozynofilii potwierdza rozpoznanie toksokarozy. Niskie miano przeciwciał anty-Toxocara może świadczyć o wczesnym etapie zakażenia lub o zakażeniu przewlekłym, zapoczątkowanym kilka lat wcześniej. Znaczący wzrost miana przeciwciał IgG (ponad dwukrotny) w kolejnej próbce, pobranej po upływie przynajmniej 7–10 dni, wskazuje na świeżą infekcję. U chorych z OLM miano przeciwciał jest zwykle niskie, a niekiedy wynik badania serologicznego może być nawet ujemny.

Diagnostyka parazytologiczna testami EUROIMMUN

W ostatnich latach portfolio firmy EUROIMMUN zostało znacząco wzbogacone o produkty do diagnostyki zakażeń pasożytniczych. Aktualna oferta obejmuje testy bazujące na metodach immunofluorescencji pośredniej (IIFT) oraz immunoenzymatycznej – ELISA i Immunoblot. Zaletami produktów EUROIMMUN pomocnych w diagnostyce parazytologicznej są standardowa procedura inkubacji testów opartych na jednakowej technice laboratoryjnej oraz możliwość automatyzacji.

*IIFT: Echinococcus granulosus, ELISA: Echinococcus spp., Blot: Echinococcus spp.; różnicowanie pomiędzy E. granulosus i E. multilocularis
** IIFT: Plasmodium falciparum, ELISA: Plasmodium spp.

Piśmiennictwo

1. Macpherson C.N., The epidemiology and public health importance of toxocariasis: a zoonosis of global importance. Int J Parasitol. 2013; 43 (12–13): 999–1008.
2. Ma G., Holland C.V., Wang T., Hofmann A., Fan C.K., Maizels R.M. et al., Human toxocariasis. Lancet Infect Dis. 2018; 18 (1): e14–e24.
3. Watthanakulpanich D., Diagnostic Trends of Human Toxocariasis. J Trop Med Parasitol. 2010; 33: 44–52.