Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest przewlekłą zapalną chorobą autoimmunizacyjną, która charakteryzuje się szeregiem objawów, takich jak ból, sztywność (uczucie ograniczonej ruchomości i elastyczności), obrzęk i uszkodzenie stawów. To jedna z najczęściej występujących chorób zapalnych stawów – szacuje się, że dotyka około 1% populacji na całym świecie. Warto zaznaczyć, że kobiety chorują na RZS około 3 razy częściej niż mężczyźni. Ze względu na postępujący charakter tego schorzenia i poważne konsekwencje w postaci upośledzenia funkcji stawów wczesna diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia mają kluczowe znaczenie w przypadku podejrzenia RZS.

Etiologia RZS

Etiologia RZS nie została w pełni poznana, jednak istnieje wiele czynników, które prawdopodobnie przyczyniają się do jego rozwoju. Uważa się, że jest to choroba wieloczynnikowa, w której kluczową rolę odgrywa interakcja czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych.

Diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów

Rozpoznanie RZS opiera się na obserwacji charakterystycznych objawów klinicznych oraz analizie wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. W 2010 r. wprowadzono nowe kryteria klasyfikacyjne RZS, opracowane przez American College of Rheumatology (ACR) i European League Against Rheumatism (EULAR). Bazując na tych kryteriach, możliwe jest rozpoznanie RZS już we wczesnym stadium choroby i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia, zanim dojdzie do nieodwracalnego uszkodzenia stawów.

Rekomendacje opracowane przez ACR i EULAR obejmują dwa kryteria serologiczne: obecność czynnika reumatoidalnego (ang. rheumatoid factor, RF) oraz przeciwciał przeciwko cytrulinowanym peptydom (ang. anti-cyclic citrullinated peptide antibodies, ACPA). Aby lekarz rozpoznał RZS, pacjent musi spełniać przynajmniej jedno z tych kryteriów serologicznych.

Autoprzeciwciała występujące w RZS

Autoprzeciwciała w RZS pojawiają się średnio od 3 do 5, a czasem nawet 15 lat przed pierwszymi symptomami choroby. Najważniejszymi autoprzeciwciałami w przedklinicznym stadium RZS są: RF i ACPA, do których wykrywania stosowane są takie antygeny docelowe jak:

• CCP (cykliczny cytrulinowany peptyd)
• CEP-1 (cytrulinowana α-enolaza-1)
• Sa (cytrulinowana wimentyna).

ACPA, uważane za wysokospecyficzne dla RZS, są często wykrywane u pacjentów z tym schorzeniem i mają znaczenie prognostyczne. Wykazano, że obecność ACPA wiąże się z ryzykiem agresywnego przebiegu choroby, uszkodzenia stawów i gorszą odpowiedzią na leczenie.

Charakterystyka autoprzeciwciał występujących w RZS

RF – czynnik reumatoidalny

RF to autoprzeciwciało skierowane przeciwko własnym immunoglobulinom klasy G (IgG). Jest szczególnie związane z RZS, ale może być obecne również w przebiegu innych chorób autoimmunizacyjnych (np. toczeń rumieniowaty układowy) i nieautoimmunizacyjnych (np. infekcje) a nawet u osób zdrowych. Ponadto niektórzy pacjenci z RZS mogą być RF-ujemni, zwłaszcza w początkowych stadiach choroby. Szacuje się, że 20–30% pacjentów z RZS może nie wykazywać obecności RF w krwi, nawet przy występowaniu wyraźnych objawów klinicznych. Oznacza to, że RF nie jest idealnym biomarkerem RZS.

Przeciwciała anty-CCP

Obecność przeciwciał przeciwko CCP można zaobserwować już w bardzo wczesnej fazie choroby, na wiele (nawet kilkanaście) lat przed jej kliniczną manifestacją. Uważa się, że przeciwciała te związane są z rozwojem nadżerkowej postaci choroby i postępującą destrukcją stawów. Ponadto wartość predykcyjna przeciwciał anty-CCP jest wyższa niż RF. Ryzyko rozwoju RZS w ciągu 5 lat u osób z obecnością anty-CCP wynosi 69%. Przeciwciała anty-CCP stwierdza się nawet u 60% pacjentów z ujemnym wynikiem testów na obecność RF. Dlatego też równoczesne badanie obu rodzajów przeciwciał znacząco zwiększa trafność diagnostyczną w przypadku pacjentów z RZS.

Przeciwciała anty-CEP-1

Przeciwciała anty-CEP-1 to kolejne istotne autoprzeciwciała, które występują u ok. 60% pacjentów z RZS anty-CCP-pozytywnych. Przeciwciała przeciwko CEP-1 są wysoce specyficzne dla RZS (na poziomie 97,6%). Praktycznie nie występują u osób zdrowych lub w przebiegu innych chorób autoimmunizacyjnych.

Ponadto badania wykazały, że obecność przeciwciał anty-CEP-1 może łączyć się z nadżerkową postacią choroby oraz śródmiąższowymi chorobami płuc. Udowodniono także, że przeciwciała anty-CEP-1 mogą charakteryzować podtyp RZS, którego występowanie jest szczególnie mocno związane z paleniem tytoniu i czynnikami genetycznymi.

Przeciwciała anty-Sa

Przeciwciała przeciwko antygenowi Sa charakteryzuje wysoka specyficzność, sięgająca nawet 100% dla pacjentów cierpiących na RZS. Chociaż badanie to wykazuje stosunkowo niską czułość (45–60%), jego wartość prognostyczna jest bardzo wysoka i związana z pojawiającymi się poważnymi zmianami stawowymi oraz manifestacjami pozastawowymi. Częstość występowania w destrukcyjnej postaci choroby wynosi 66%.

Podsumowanie

Chociaż badania w kierunku RF wciąż są ważnym elementem procesu diagnostycznego RZS, to włączenie doń badania ACPA znacząco podnosi trafność diagnostyki i pozwala na wcześniejsze działania terapeutyczne, co może poprawić rokowanie i jakość życia pacjenta z tą chorobą. ACPA charakteryzują się wysoką specyficznością (powyżej 95%), co oznacza, że praktycznie nie wykrywa się ich u osób zdrowych ani u pacjentów z innymi chorobami autoimmunizacyjnymi. Przeciwciała anty-CCP mają charakter prognostyczny i mogą być obecne w surowicy pacjenta na wiele lat przed wystąpieniem pierwszych objawów choroby. Z kolei przeciwciała anty-CEP-1 i anty-Sa występują najczęściej u osób z objawami klinicznymi. Aby możliwe było ustalenie rozpoznania RZS, zgodnie z kryteriami klasyfikacyjnymi ACR i EULAR z 2010 r. musi być spełnione co najmniej jedno kryterium serologiczne, a więc odpowiednie badania laboratoryjne są niezbędne do postawienia diagnozy.

Więcej informacji o diagnostyce i obowiązujących kryteriach klasyfikacyjnych RZS można znaleźć tutaj.

Oferta EUROIMMUN

Firma EUROIMMUN jest jednym z wiodących producentów testów diagnostycznych, w tym tych do wykrywania przeciwciał specyficznych dla reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). W naszej ofercie znajdują się testy, które umożliwiają precyzyjne wykrywanie przeciwciał charakterystycznych dla tej choroby.

Do wykrywania przeciwciał przeciwko CCP firma EUROIMMUN oferuje test ELISA, w którym jako  substrat stosowana jest mieszanina syntetycznie produkowanych cyklicznych cytrulinowanych peptydów (CCP). Przy bardzo wysokiej specyficzności analitycznej (98,2%) i czułości na poziomie 78,5% (dla RZS) produkt ten jest jednym z najbardziej czułych testów anty-CCP na rynku. Do wykrywania powyższych przeciwciał posiadamy w ofercie również test ChLIA.

Oferujemy także testy do oznaczania przeciwciał anty-CEP-1 i anty-Sa metodą ELISA oraz do oznaczania RF metodą ELISA i ChLIA.

Piśmiennictwo:

1. Fischer, I. Brzosko, M. Brzosko, Autoprzeciwciała w praktyce reumatologicznej, Forum Reumatol 2016; 2(1): 39–50 Copyright © 2016 Via Medica ISSN 2450–3088
2. Kuligowska, G. Odrowąż-Sypniewska, M. Krintus, Nowe autoprzeciwciała w rozpoznaniu reumatoidalnego zapalenia stawów, Reumatologia 2007; 47(3): 142–147
3. Buska-Mach, Anty-CCP i anty-CEP-1 ELISA w diagnozie reumatoidalnego zapalenia stawów, https://www.euroimmun.pl/anty-ccp-i-anty-cep-1-elisa-w-diagnozie-reumatoidalnego-zapalenia-stawow/
4. Buska, Autoimmunologia w reumatoidalnym zapaleniu stawów, https://www.euroimmun.pl/autoimmunologia-w-reumatoidalnym-zapaleniu-stawow/
5. Guła, M. Korkosz, Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/63732,reumatoidalne-zapalenie-stawow
6. Matuszek, Jak rozpoznać RZS? [HD], https://www.euroimmun.pl/jak-rozpoznac-rzs-hd/
7. https://www.euroimmun.de/en/products/autoimmune-diagnostics/id/rheumatology/rheumatoid-arthritis/
8. Alunno, O. Bistoni, F. Pratesi, G.M.C. La Paglia, I. Puxeddu, P. Migliorini, R. Gerli, Anti-citrullinated alpha enolase antibodies, interstitial lung disease and bone erosion in rheumatoid arthritis, Rheumatology (Oxford) 2018 May 1; 57(5): 850–855. doi: 10.1093/rheumatology/kex520 PMID: 29452423
9. Mahdi, B.A. Fisher, H. Källberg, D. Plant, V. Malmström, J. Rönnelid, P. Charles, B. Ding, L. Alfredsson, L. Padyukov, D.P. Symmons, P.J. Venables, L. Klareskog, K. Lundberg, Specific interaction between genotype, smoking and autoimmunity to citrullinated alpha-enolase in the etiology of rheumatoid arthritis, Nat Genet 2009 Dec; 41(12): 1319–1324. doi: 10.1038/ng.480 Epub 2009 Nov 8. PMID: 19898480