Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest przewlekłą zapalną chorobą autoimmunizacyjną, która charakteryzuje się szeregiem objawów, takich jak ból, sztywność (uczucie ograniczonej ruchomości i elastyczności), obrzęk i uszkodzenie stawów. To jedna z najczęściej występujących chorób zapalnych stawów – szacuje się, że dotyka około 1% populacji na całym świecie. Warto zaznaczyć, że kobiety chorują na RZS około 3 razy częściej niż mężczyźni. Ze względu na postępujący charakter tego schorzenia i poważne konsekwencje w postaci upośledzenia funkcji stawów wczesna diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia mają kluczowe znaczenie w przypadku podejrzenia RZS.
Etiologia RZS
Etiologia RZS nie została w pełni poznana, jednak istnieje wiele czynników, które prawdopodobnie przyczyniają się do jego rozwoju. Uważa się, że jest to choroba wieloczynnikowa, w której kluczową rolę odgrywa interakcja czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych.
Diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów
Rozpoznanie RZS opiera się na obserwacji charakterystycznych objawów klinicznych oraz analizie wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. W 2010 r. wprowadzono nowe kryteria klasyfikacyjne RZS, opracowane przez American College of Rheumatology (ACR) i European League Against Rheumatism (EULAR). Bazując na tych kryteriach, możliwe jest rozpoznanie RZS już we wczesnym stadium choroby i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia, zanim dojdzie do nieodwracalnego uszkodzenia stawów.
Rekomendacje opracowane przez ACR i EULAR obejmują dwa kryteria serologiczne: obecność czynnika reumatoidalnego (ang. rheumatoid factor, RF) oraz przeciwciał przeciwko cytrulinowanym peptydom (ang. anti-cyclic citrullinated peptide antibodies, ACPA). Aby lekarz rozpoznał RZS, pacjent musi spełniać przynajmniej jedno z tych kryteriów serologicznych.
Autoprzeciwciała występujące w RZS
Autoprzeciwciała w RZS pojawiają się średnio od 3 do 5, a czasem nawet 15 lat przed pierwszymi symptomami choroby. Najważniejszymi autoprzeciwciałami w przedklinicznym stadium RZS są: RF i ACPA, do których wykrywania stosowane są takie antygeny docelowe jak:
- CCP (cykliczny cytrulinowany peptyd)
- CEP-1 (cytrulinowana α-enolaza-1)
- Sa (cytrulinowana wimentyna).
ACPA, uważane za wysokospecyficzne dla RZS, są często wykrywane u pacjentów z tym schorzeniem i mają znaczenie prognostyczne. Wykazano, że obecność ACPA wiąże się z ryzykiem agresywnego przebiegu choroby, uszkodzenia stawów i gorszą odpowiedzią na leczenie.
Charakterystyka autoprzeciwciał występujących w RZS
RF – czynnik reumatoidalny
RF to autoprzeciwciało skierowane przeciwko własnym immunoglobulinom klasy G (IgG). Jest szczególnie związane z RZS, ale może być obecne również w przebiegu innych chorób autoimmunizacyjnych (np. toczeń rumieniowaty układowy) i nieautoimmunizacyjnych (np. infekcje) a nawet u osób zdrowych. Ponadto niektórzy pacjenci z RZS mogą być RF-ujemni, zwłaszcza w początkowych stadiach choroby. Szacuje się, że 20–30% pacjentów z RZS może nie wykazywać obecności RF w krwi, nawet przy występowaniu wyraźnych objawów klinicznych. Oznacza to, że RF nie jest idealnym biomarkerem RZS.
Przeciwciała anty-CCP
Obecność przeciwciał przeciwko CCP można zaobserwować już w bardzo wczesnej fazie choroby, na wiele (nawet kilkanaście) lat przed jej kliniczną manifestacją. Uważa się, że przeciwciała te związane są z rozwojem nadżerkowej postaci choroby i postępującą destrukcją stawów. Ponadto wartość predykcyjna przeciwciał anty-CCP jest wyższa niż RF. Ryzyko rozwoju RZS w ciągu 5 lat u osób z obecnością anty-CCP wynosi 69%. Przeciwciała anty-CCP stwierdza się nawet u 60% pacjentów z ujemnym wynikiem testów na obecność RF. Dlatego też równoczesne badanie obu rodzajów przeciwciał znacząco zwiększa trafność diagnostyczną w przypadku pacjentów z RZS.
Przeciwciała anty-CEP-1
Przeciwciała anty-CEP-1 to kolejne istotne autoprzeciwciała, które występują u ok. 60% pacjentów z RZS anty-CCP-pozytywnych. Przeciwciała przeciwko CEP-1 są wysoce specyficzne dla RZS (na poziomie 97,6%). Praktycznie nie występują u osób zdrowych lub w przebiegu innych chorób autoimmunizacyjnych.
Ponadto badania wykazały, że obecność przeciwciał anty-CEP-1 może łączyć się z nadżerkową postacią choroby oraz śródmiąższowymi chorobami płuc. Udowodniono także, że przeciwciała anty-CEP-1 mogą charakteryzować podtyp RZS, którego występowanie jest szczególnie mocno związane z paleniem tytoniu i czynnikami genetycznymi.
Przeciwciała anty-Sa
Przeciwciała przeciwko antygenowi Sa charakteryzuje wysoka specyficzność, sięgająca nawet 100% dla pacjentów cierpiących na RZS. Chociaż badanie to wykazuje stosunkowo niską czułość (45–60%), jego wartość prognostyczna jest bardzo wysoka i związana z pojawiającymi się poważnymi zmianami stawowymi oraz manifestacjami pozastawowymi. Częstość występowania w destrukcyjnej postaci choroby wynosi 66%.
Podsumowanie
Chociaż badania w kierunku RF wciąż są ważnym elementem procesu diagnostycznego RZS, to włączenie doń badania ACPA znacząco podnosi trafność diagnostyki i pozwala na wcześniejsze działania terapeutyczne, co może poprawić rokowanie i jakość życia pacjenta z tą chorobą. ACPA charakteryzują się wysoką specyficznością (powyżej 95%), co oznacza, że praktycznie nie wykrywa się ich u osób zdrowych ani u pacjentów z innymi chorobami autoimmunizacyjnymi. Przeciwciała anty-CCP mają charakter prognostyczny i mogą być obecne w surowicy pacjenta na wiele lat przed wystąpieniem pierwszych objawów choroby. Z kolei przeciwciała anty-CEP-1 i anty-Sa występują najczęściej u osób z objawami klinicznymi. Aby możliwe było ustalenie rozpoznania RZS, zgodnie z kryteriami klasyfikacyjnymi ACR i EULAR z 2010 r. musi być spełnione co najmniej jedno kryterium serologiczne, a więc odpowiednie badania laboratoryjne są niezbędne do postawienia diagnozy.
Więcej informacji o diagnostyce i obowiązujących kryteriach klasyfikacyjnych RZS można znaleźć tutaj.
Oferta EUROIMMUN
Firma EUROIMMUN jest jednym z wiodących producentów testów diagnostycznych, w tym tych do wykrywania przeciwciał specyficznych dla reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). W naszej ofercie znajdują się testy, które umożliwiają precyzyjne wykrywanie przeciwciał charakterystycznych dla tej choroby.
Do wykrywania przeciwciał przeciwko CCP firma EUROIMMUN oferuje test ELISA, w którym jako substrat stosowana jest mieszanina syntetycznie produkowanych cyklicznych cytrulinowanych peptydów (CCP). Przy bardzo wysokiej specyficzności analitycznej (98,2%) i czułości na poziomie 78,5% (dla RZS) produkt ten jest jednym z najbardziej czułych testów anty-CCP na rynku. Do wykrywania powyższych przeciwciał posiadamy w ofercie również test ChLIA.
Oferujemy także testy do oznaczania przeciwciał anty-CEP-1 i anty-Sa metodą ELISA oraz do oznaczania RF metodą ELISA i ChLIA.
Metoda | Parametr | Numer katalogowy |
ELISA | cyklicznie cytrulinowane peptydy (CCP) | EA 1505-9601 G |
Sa | EA 151a-4802 G | |
CEP-1 | EA 151b-9601 G | |
czynnik reumatoidalny IgA (przeciwciała klasy IgA przeciwko IgG) | EA 1814-9601 A | |
czynnik reumatoidalny IgG (przeciwciała klasy IgG przeciwko IgG) |
EA 1814-9601 G | |
czynnik reumatoidalny IgM (przeciwciała klasy IgM przeciwko IgG) |
EA 1814-9601 M | |
ChLIA | CCP | IS-AI1201 |
czynnik reumatoidalny (RF) | RFCOL-B00/IDS |
Piśmiennictwo:
- Fischer, I. Brzosko, M. Brzosko, Autoprzeciwciała w praktyce reumatologicznej, Forum Reumatol 2016; 2(1): 39–50 Copyright © 2016 Via Medica ISSN 2450–3088
- Kuligowska, G. Odrowąż-Sypniewska, M. Krintus, Nowe autoprzeciwciała w rozpoznaniu reumatoidalnego zapalenia stawów, Reumatologia 2007; 47(3): 142–147
- Buska-Mach, Anty-CCP i anty-CEP-1 ELISA w diagnozie reumatoidalnego zapalenia stawów, https://www.euroimmun.pl/anty-ccp-i-anty-cep-1-elisa-w-diagnozie-reumatoidalnego-zapalenia-stawow/
- Buska, Autoimmunologia w reumatoidalnym zapaleniu stawów, https://www.euroimmun.pl/autoimmunologia-w-reumatoidalnym-zapaleniu-stawow/
- Guła, M. Korkosz, Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): przyczyny, objawy i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/63732,reumatoidalne-zapalenie-stawow
- Matuszek, Jak rozpoznać RZS? [HD], https://www.euroimmun.pl/jak-rozpoznac-rzs-hd/
- https://www.euroimmun.de/en/products/autoimmune-diagnostics/id/rheumatology/rheumatoid-arthritis/
- Alunno, O. Bistoni, F. Pratesi, G.M.C. La Paglia, I. Puxeddu, P. Migliorini, R. Gerli, Anti-citrullinated alpha enolase antibodies, interstitial lung disease and bone erosion in rheumatoid arthritis, Rheumatology (Oxford) 2018 May 1; 57(5): 850–855. doi: 10.1093/rheumatology/kex520 PMID: 29452423
- Mahdi, B.A. Fisher, H. Källberg, D. Plant, V. Malmström, J. Rönnelid, P. Charles, B. Ding, L. Alfredsson, L. Padyukov, D.P. Symmons, P.J. Venables, L. Klareskog, K. Lundberg, Specific interaction between genotype, smoking and autoimmunity to citrullinated alpha-enolase in the etiology of rheumatoid arthritis, Nat Genet 2009 Dec; 41(12): 1319–1324. doi: 10.1038/ng.480 Epub 2009 Nov 8. PMID: 19898480
Anna Kołtyś
Specjalista ds. Informacji Naukowej, Product Manager ds. Autoimmunologii