Wywiad z Panią Katarzyną Winsz-Szczotką, profesorem SUM badawczo-dydaktycznym Katedry i Zakładu Chemii Klinicznej i Diagnostyki Laboratoryjnej, kierownikiem Studium Kształcenia Podyplomowego Wydziału Nauk Farmaceutycznych w Sosnowcu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, prezesem Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej.

Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej (PTDL) obchodzi w 2024 roku 60-lecie swojego istnienia! Od momentu założenia PTDL dynamicznie rozwijało swoją działalność, wprowadzając liczne inicjatywy, które znacząco wpłynęły na rozwój medycyny laboratoryjnej w Polsce oraz podniosły poziom bezpieczeństwa pacjentów. Pani Profesor, które z osiągnięć PTDL uważa Pani za najważniejsze i najbardziej istotne w historii tej organizacji?

Powstanie PTDL było inicjatywą osób zaangażowanych w prace Sekcji Analityki Lekarskiej Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, które 60 lat temu podjęło przełomową i udaną próbę integracji środowiska akademickiego różnych uczelni, instytutów oraz poszczególnych osób zawodowo związanych z analityką i biochemią kliniczną. PTDL stało się płaszczyzną dialogu i wymiany myśli naukowych przedstawicieli polskich laboratoriów, reprezentujących zróżnicowane dyscypliny naukowe, jak i posiadających różne doświadczenie zawodowe. Od zawsze, zarówno w ubiegłym stuleciu, jak i obecnie, członkowie Towarzystwa, świadomi swojej roli w społeczeństwie, realizują, nastawione na dobro publiczne, cele statutowe. Te ostatnie cechują się nieco odmiennym, zależnym od uwarunkowań polityczno-ustrojowych, charakterem. Inny rodzaj działalności PTDL charakteryzował początkowy okres istnienia, inny czasy odradzania demokratycznego państwa polskiego, jeszcze inny cechuje ostatnie lata. Stąd trudno wskazać najważniejsze osiągnięcie Towarzystwa. Jednakże zawsze nadrzędnym celem działalności PTDL było i jest upowszechnianie zdobyczy nauki i technik badawczych oraz ich implementacja do działań podejmowanych z myślą o bezpieczeństwie pacjenta i profesjonalnym prowadzeniu diagnostyki laboratoryjnej osób chorych. W efekcie, w dniu dzisiejszym jakość diagnostyki laboratoryjnej w Polsce, pomimo trudności finansowych, nie ustępuje międzynarodowym standardom, które charakteryzują podmioty medyczne w innych krajach europejskich. Powyższemu służy każda, nawet najmniejsza inicjatywa podejmowana przez Zarząd Główny i Oddziały Trenowe (OT) PTDL, bowiem jest ona krokiem współtworzącym sukces Towarzystwa. Należy podkreślić, że właśnie zebrania naukowo-szkoleniowe organizowane przez OT w latach 1990–2001, jak wskazują Doktor Henryk Owczarek i Profesor Marek Paradowski, były miejscem szczególnego rozpowszechniania idei utworzenia samorządu zawodowego, a posiedzenia Zarządu Głównego PTDL polem dyskusji i formowania opinii na temat miejsca i roli przyszłej Izby Diagnostów Laboratoryjnych w systemie ochrony zdrowia. Tak więc PTDL przyczyniło się do ustawowego uregulowania statusu prawnego diagnostów laboratoryjnych oraz – jako podmiot opiniotwórczy – uformowało i nadal kształtuje obraz współczesnej medycyny laboratoryjnej w Polsce, współuczestnicząc w tworzeniu i utrzymywaniu wysokiego standardu wykonywania badań laboratoryjnych. A standard ten pozostaje w bezpośrednim związku z posiadaną przez osoby wykonujące badania wiedzą medyczną, która musi być oparta na dowodach naukowych najwyższej jakości, zawartych w rekomendacjach czy algorytmach postępowania. Opracowywanie wymienionych dokumentów w Polsce jest zdecentralizowane i stanowi inicjatywę głównie członków PTDL, których efekty pracy są publikowane w tematycznych czasopismach, w tym w „Diagnostyce Laboratoryjnej” czy na stronie internetowej Towarzystwa. Rekomendacje powstają jako efekt współpracy PTDL z innymi towarzystwami naukowymi, co sprzyja zacieśnianiu współpracy pomiędzy przedstawicielami różnych zawodów zaufania publicznego.

Wszystkim osobom zaangażowanym w procesy tworzenia rekomendacji i algorytmów postępowania diagnostycznego serdecznie gratuluję i jednocześnie składam wyrazy wdzięczności za pasję w dążeniu do doskonałości i nieocenioną pracę, podejmowaną dla dobra pacjenta.

Jakie priorytety i cele wyznacza sobie Towarzystwo na nadchodzące lata?

60-letnie dziedzictwo i pamięć o założycielach PTDL muszą współgrać z wyzwaniami dnia dzisiejszego, jak również z patrzeniem w przyszłość. Jubileusz jest zatem okazją do zastanowienia się, w jakim kierunku Towarzystwo ma rozwijać swoją aktywność, aby efektywnie wypełniać misję wpisaną w statut. Niewątpliwie, wyzwaniem stojącym przed Towarzystwem jest aktywizowanie struktur członkowskich, a w szczególności pobudzanie do działalności młodych adeptów medycyny laboratoryjnej. Dzisiaj Towarzystwo liczy około 4000 członków skupionych w 17 oddziałach terenowych. To mniej niż w poprzednich dziesięcioleciach. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że młodzi ludzie – w tym nowe pokolenia pracowników zarówno medycznych laboratoriów diagnostycznych, jak i uczelni, m.in. doktorantów – mają możliwość wyboru innych, konkurujących z PTDL, naukowych możliwości samorealizacji. Jednakże w kwestii wyboru PTDL pozostaję optymistką, patrząc na – wspieraną przez przedstawicieli Towarzystwa – aktywność naukową i prospołeczną studentów kierunku analityka medyczna, skupionych w uczelnianych Studenckich Towarzystwach Diagnostów Laboratoryjnych.

W powiązaniu z kształceniem przyszłych kadr medycznych laboratoriów diagnostycznych, celem dostosowania pięcioletniego cyklu nauczania przeddyplomowego do wyzwań rynku medycznego XXI wieku, PTDL widzi konieczność nowelizacji standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego. Zadanie to wymaga zacieśnienia współpracy z Departamentem Rozwoju Kadr Medycznych Ministerstwa Zdrowia oraz z władzami uczelni kształcących na kierunku analityka medyczna. Wspomniany wyżej system kształcenia, będący podstawowym źródłem specjalistycznej wiedzy wraz z różnymi formami szkoleń podyplomowych diagnostów laboratoryjnych, w tym współorganizowanych przez PTDL, musi zapewniać zwiększenie liczby specjalistów w różnych dziedzinach medycyny laboratoryjnej, a przez to sprzyjać podnoszeniu jakości świadczonych usług medycznych, które będą zaspokajać zmieniające się potrzeby zdrowotne społeczeństwa, także w zakresie profilaktyki. Niestety w Polsce, zdaniem Profesorów Andrzeja Gulczyńskiego i Zbigniewa Kruszewskiego, nie ma zaufania do nauki, a zatem zadaniem PTDL jest także: „konieczność wyjścia do całego społeczeństwa z podstawowym, jasnym przekazem: nauka nie jest zagrożeniem, jak usiłują nam wmówić różne ruchy antyszczepionkowe czy antyrozwojowe. Nauka jest jedyną szansą na uniknięcie zagrożeń”. W tym ostatnim aspekcie pomocna wydaje się być idea porady diagnostycznej jako świadczenia medycznego, wykonywanego w ramach konsultacji pacjentów ze specjalistami medycyny laboratoryjnej zasobnymi w najnowszą wiedzę opartą na dowodach naukowych.

Realizacji nastawionych na dobro publiczne celów statutowych Towarzystwa będzie pośrednio sprzyjała implementacja nowego systemu nazewnictwa i kodowania procedur diagnostyki laboratoryjnej, tj. systemu Logical Observation Identifiers Names and Codes (LOINC®), zainicjowana działaniami Profesora Bogdana Solnicy, Przewodniczącego Zespołu Ekspertów Sekcji PTDL ds. standaryzacji informacji w medycynie laboratoryjnej. Adaptacja systemu LOINC w Polsce stanowić będzie etap wdrożenia systemu informacyjno-informatycznego – Systemu Standaryzacji Informacji w Diagnostyce Laboratoryjnej (SSIDL), zapewniającego wysoką jakość informacji dotyczących wykonywanych badań, a tym samym optymalizującego proces diagnostyczny i w konsekwencji również terapeutyczny. Powyższe wymaga jednakże ogromnego nakładu pracy i wsparcia finansowego.

W związku z dynamicznym postępem technologicznym, który obejmuje także medycynę, jakie kompetencje są obecnie najbardziej cenione wśród diagnostów laboratoryjnych?

Nowe technologie informatyczne, sztuczna inteligencja i robotyzacja stanowią obecnie nieodłączny element funkcjonowania nowoczesnego systemu ochrony zdrowia. Jednakże, właściwe wykorzystanie technologicznych zdobyczy cywilizacyjnych wymaga od nas ich rozumienia. Twórcy tzw. robotyki medycznej uważają, że odcięcie się pracowników medycznych od postępu i niechęć do nowych technologii wydają się być tak samo dużym zagrożeniem, jak korzystanie z nich w sposób nieświadomy i bezrefleksyjny. A zatem edukacja i szkolenia z przedmiotowych zagadnień stanowią jeden z istotnych elementów koniecznych do wykonywania współczesnych zadań diagnosty laboratoryjnego na najwyższym poziomie jakościowym. Stąd też wśród cech pożądanych przez pracodawców wymienia się – obok merytorycznych umiejętności – aktywną postawę wobec pracy, jak i gotowość oraz chęć do nabywania nowej wiedzy.

Należy wskazać, że postęp technologiczny stanowi obok globalizacji i zmian demograficznych główny trend regulujący potrzeby kompetencyjne personelu medycznego, w tym pracowników medycznych laboratoriów diagnostycznych. Spośród kompetencji istotnych niemal na każdym stanowisku specjalistycznym wymienia się zdolności zawodowe (poświadczone dokumentami), tj. zestaw wiedzy i umiejętności umożliwiających efektywne wykonywanie zadań na stanowisku pracy, a także umiejętność współpracy w grupie, komunikatywność, kreatywność (bycie innowacyjnym, generowanie nowych rozwiązań i pomysłów), łatwość nawiązywania kontaktów oraz uzdolnienia organizacyjne. Z uwagi na fakt, iż technologie zmieniają oblicze medycyny laboratoryjnej, w najbliższej przyszłości kluczowe będą kompetencje miękkie pracowników. Te ostatnie stanowią podstawę relacji między diagnostą laboratoryjnym a pacjentem, opartej na szacunku i empatii.

Pod koniec 2023 roku ukazało się Rozporządzenie Ministra Zdrowia dotyczące ustawicznego rozwoju zawodowego diagnostów laboratoryjnych. Jaki jest odbiór nowych zasad kształcenia wśród diagnostów laboratoryjnych?

Kształcenie ciągłe, rozumiane jako pogłębianie i aktualizowanie wiedzy i umiejętności praktycznych, jest obowiązkiem, do którego już zdążyliśmy się przyzwyczaić, bowiem został nałożony na diagnostów laboratoryjnych zapisami Ustawy z 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej, a następnie implementowany kolejnymi Uchwałami Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych (KRDL). W 2015 r. doprecyzowano sposób realizacji omawianego obowiązku zapisami Ustawy o zmianie ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz niektórych innych ustaw. Natomiast szczegółowy kształt doskonalenia ciągłego osób z naszej grupy zawodowej został ustalony zapisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2017 r. w sprawie ciągłego szkolenia diagnostów laboratoryjnych, a następnie zmodyfikowany Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie ustawicznego rozwoju zawodowego diagnosty laboratoryjnego. Zgodnie z ww. przepisami diagnosta laboratoryjny ma obowiązek uczestniczenia w różnych rodzajach aktywności naukowych o tematyce związanej z szeroko pojętymi zagadnieniami medycyny laboratoryjnej czy funkcjonowaniem laboratoriów, oraz zbierania tzw. punktów edukacyjnych, których liczba w pięcioletnim okresie edukacyjnym wynosi 100. Należy wskazać, że osoby, które rozpoczęły kształcenie, tj. zbieranie punktów edukacyjnych, w następujących pięcioletnich okresach: 2018–2022, 2019–2023, 2020–2024, 2021–2025, 2022–2026, realizują je zgodnie z przepisami obowiązującymi w chwili rozpoczęcia cyklu (w oparciu o rozporządzenie z 2017 r.). W myśl literalnego brzmienia wymienionego rozporządzenia osoba doskonaląca się zobligowana jest do uzyskania w cyklu kształcenia co najmniej 50 punktów edukacyjnych w ramach kursów zakończonych testem lub kolokwium (tzw. punkty twarde), a organizowanych przez jednostki szkolące, tj. uczelnie posiadające akredytację udzieloną przez Dyrektora Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego nadającą kompetencje prowadzenia szkoleń specjalizacyjnych dla diagnostów laboratoryjnych. Natomiast diagności laboratoryjni, którzy 1 stycznia 2023 r. oraz 1 stycznia 2024 r. rozpoczęli nowe cykle doskonalenia zawodowego (drugi z kolei lub pierwszy), realizują je zgodnie z rozporządzeniem z 2023 r. i zbierają 100 pkt edukacyjnych jednolitych, tj. bez podziału na umownie nazywane punkty miękkie i twarde. Powyższe, stanowiąc główną różnicę pomiędzy zapisami obu wymienionych wyżej rozporządzeń, osiągnięte dzięki wspólnej inicjatywie PTDL oraz KRDL, zostało bardzo pozytywnie odebrane w środowisku diagnostycznym. Należy wspomnieć, że obowiązek doskonalenia zawodowego, premiowany punktami edukacyjnymi, posiadają także inne – niż diagności laboratoryjni – osoby uprawnione, w myśl ustawy o medycynie laboratoryjnej, do wykonywania czynności medycyny laboratoryjnej w laboratorium (rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2023 r. w sprawie ustawicznego rozwoju zawodowego osób uprawnionych do wykonywania czynności medycyny laboratoryjnej w laboratorium). Jednakże osoby te wszystkie kursy realizowane metodą wykładów, seminariów, warsztatów oraz ćwiczeń, prowadzone zarówno w trybie stacjonarnym, jak i za pośrednictwem sieci internetowej z ograniczonym dostępem, muszą zakończyć testem. Podczas gdy diagności laboratoryjni testem sprawdzającym wiedzę winni zakończyć kursy prowadzone za pośrednictwem sieci internetowej z ograniczonym dostępem (zgodnie z rozporządzeniem z 2023 r.).

Stąd zdecydowana większość pracowników medycznych laboratoriów diagnostycznych ma ustawowy obowiązek podnoszenia swoich kwalifikacji. Realizacji omawianego ustawicznego rozwoju zawodowego sprzyja zapis o nałożeniu na pracodawcę obowiązku udzielenia urlopu szkoleniowego, w wymiarze do 6 dni roboczych rocznie, płatnego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy. Termin urlopu szkoleniowego musi być uzgadniany każdorazowo z pracodawcą.

Podsumowując, doskonalenie zawodowe jest nie tylko prawnym, ale i moralnym obowiązkiem każdej osoby uprawnionej do wykonywania czynności medycyny laboratoryjnej w laboratorium. Pogłębianie wiedzy i zdobywanie nowych doświadczeń stanowi bowiem jeden z najbardziej istotnych czynników warunkujących świadczenie wysokiej jakości usługi medycyny laboratoryjnej. A od tej ostatniej zależą zdrowie, bezpieczeństwo oraz życie innych osób.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała: Barbara Pawłowska