Wywiad z prof. dr hab. n. med. Martą Rachel – lekarzem pediatrą, specjalistką z zakresu chorób płuc, specjalistką alergologii, ordynator Kliniki Alergologii i Mukowiscydozy w Klinicznym Szpitalu Wojewódzkim nr 2 w Rzeszowie, konsultantką ds. alergologii na Podkarpaciu.

Użądlenia przez owady błonkoskrzydłe (pszczoła, osa) są najczęstszą przyczyną anafilaksji u osób dorosłych i drugą pod względem częstości u dzieci. W celu potwierdzenia alergii lekarz może skorzystać z kilku dostępnych metod diagnostycznych, np. testów skórnych/śródskórnych, testów serologicznych czy testów komórkowych. Pani Profesor, która z nich sprawdza się najlepiej w codziennej praktyce alergologa? Jakie są wady i zalety wymienionych metod?

W celu potwierdzenia alergii na jad owadów błonkoskrzydłych, np. pszczoły czy osy, lekarz może skorzystać z różnych metod diagnostycznych, takich jak: testy skórne, testy śródskórne z jadami owadów błonkoskrzydłych, testy serologiczne oraz testy komórkowe.

Każda z tych metod ma swoje zalety i ograniczenia, a wybór odpowiedniej zależy od indywidualnych przypadków pacjentów. Oto krótka charakterystyka tych metod diagnostycznych:

1. Testy skórne/śródskórne

• • Zalety: Są uważane za standardową metodę diagnostyczną w przypadku alergii na jad owadów błonkoskrzydłych. Są stosunkowo szybkie, tanie i dostępne oraz pozwalają na bezpośrednią ocenę reakcji skórnej na jad.
  • Wady: Mogą być mniej czułe lub specyficzne niż inne testy, a także mogą być obarczone ryzykiem reakcji alergicznych i powikłań.

2. Testy serologiczne

• • Zalety: Testy serologiczne, w tym testy IgE swoiste dla komponentów alergenowych, mogą być przydatne w identyfikacji konkretnych alergenów odpowiedzialnych za reakcje alergiczne. Mogą być pomocne w przypadkach, gdy testy skórne są trudne do wykonania lub interpretacji.
  • Wady: Mogą być mniej czułe niż testy skórne. Wyniki testów serologicznych mogą nie odzwierciedlać reakcji klinicznych.

3. Testy komórkowe

• • Zalety: Test BAT (basophil activation test) jest testem komórkowym stosowanym w diagnostyce alergii. Ocenia aktywację bazofilów (jednego z typów komórek uczestniczących w reakcjach alergicznych) w odpowiedzi na stymulację alergenem. Ocena aktywacji bazofilów na podstawie ekspresji różnych markerów powierzchniowych może pomóc w identyfikacji konkretnych alergenów, na które pacjent reaguje.
  • Wady: Są bardzo słabo rozpowszechnione, dodatkowo mniej standardowe w porównaniu do testów skórnych i serologicznych. Mogą być bardziej skomplikowane i kosztowne.

W praktyce, aby uzyskać kompleksową ocenę alergii na jad owadów i zaproponować odpowiednie leczenie, często stosuje się kombinację różnych metod diagnostycznych. Ostateczny wybór metody diagnostycznej zależy od specyfiki konkretnego przypadku klinicznego oraz dostępnych zasobów i preferencji pacjenta.

Wielu pacjentów wykonuje testy w kierunku alergii na jady owadów „profilaktycznie”, chcąc sprawdzić, czy nie są narażeni na ten rodzaj alergii. Jak Pani Profesor ocenia takie postępowanie? Czy jest ono właściwe? Czy na podstawie negatywnego wyniku testu można całkowicie wykluczyć alergię?

Wykonywanie testów w kierunku alergii na jady owadów „profilaktycznie”, czyli bez konkretnego podejrzenia alergii u pacjenta, może budzić różne opinie w środowisku medycznym. Należy ocenić ryzyka i korzyści płynące z takiego podejścia.

Wykonywanie testów alergicznych bez uzasadnionego podejrzenia alergii może prowadzić do niepotrzebnych kosztów, stresu dla pacjenta oraz niejasności interpretacyjnych w przypadku wyników fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych. W przypadku jadów owadów profilaktyczne testy alergiczne nie są rutynowo zalecane dla populacji ogólnej. Zwykle zaleca się je jedynie u osób, które miały wcześniej reakcję alergiczną na jad owadów, lub u osób narażonych na zwiększone ryzyko (np. pszczelarzy). Dodatkowo negatywny wynik testu alergicznego na jad owadów nie wyklucza całkowicie możliwości wystąpienia reakcji alergicznej w przyszłości. Istnieje tzw. okres utajenia, kiedy osoba może nie reagować alergicznie, mimo obecności swoistych przeciwciał IgE. Dlatego też interpretacja wyników testów musi uwzględniać całą kliniczną historię pacjenta.

W mojej opinii, przed podjęciem decyzji o wykonaniu testów alergicznych, zawsze należy przeprowadzić rozmowę z alergologiem. Lekarz może ocenić ryzyko, doradzić odpowiednie postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne oraz odpowiedzieć na ewentualne pytania pacjenta. Stąd według mnie profilaktyczne wykonywanie testów alergicznych na jady owadów nie jest zalecane jako rutynowa praktyka, chyba że istnieje uzasadnione podejrzenie alergii na podstawie historii klinicznej pacjenta. Negatywny wynik testu nie wyklucza całkowicie alergii, dlatego interpretacja wyników powinna być zawsze dokonywana przez specjalistę.

Z drugiej strony mamy grupę osób, które po ciężkiej reakcji alergicznej spowodowanej użądleniem osy/pszczoły chcą jak najszybciej potwierdzić alergię na konkretny jad, wykonując test skórny czy serologiczny. Czy po ciężkiej reakcji alergicznej można od razu rozpocząć diagnostykę alergii?

Po ciężkiej reakcji alergicznej spowodowanej użądleniem osy lub pszczoły pacjenci mogą mieć uzasadnioną i zrozumiałą potrzebę jak najszybszego potwierdzenia alergii na konkretny jad owada. Jednak istnieje kilka czynników, które należy wziąć pod uwagę przed rozpoczęciem diagnostyki alergii po ciężkiej reakcji alergicznej:

1. Stan pacjenta – po ciężkiej reakcji alergicznej ważne jest, aby pacjent był stabilny, ponieważ w niektórych przypadkach może być konieczna hospitalizacja.
2. W niektórych przypadkach przed przeprowadzeniem testów alergicznych zaleca się odczekanie pewnego czasu (powyżej 6 tygodni) po ciężkiej reakcji alergicznej.
3. Ważne jest dokładne zebranie wywiadu, w tym szczegółów dotyczących reakcji alergicznej, jej nasilenia i objawów. Jest to niezbędne w odpowiednim planowaniu diagnostyki i terapii.
4. Uważam, że przed wykonaniem testów po ciężkiej reakcji alergicznej należy przeprowadzić konsultację z alergologiem. Jest to ważne dla przyjęcia odpowiedniej strategii diagnostycznej i terapeutycznej.

Jak długo po ostatnim użądleniu wykrywane są przeciwciała IgE u pacjenta?

Czas, przez jaki przeciwciała IgE pozostają wykrywalne po użądleniu, może się różnić w zależności od wielu czynników, w tym od indywidualnej odpowiedzi immunologicznej pacjenta, rodzaju jadu owada, intensywności reakcji alergicznej oraz wielu innych czynników.

Przeciwciała IgE to kluczowe przeciwciała zaangażowane w reakcje alergiczne typu natychmiastowego, takie jak reakcje na użądlenia owadów. Po użądleniu poziomy przeciwciał IgE mogą wzrosnąć i być wykrywalne przez pewien czas, ale nie zawsze będą one wykrywalne przez długi okres po zdarzeniu.

Przeciwciała przeciwko jadom owadów mogą, ale nie muszą być wykrywane do 3–5 lat od ostatniego użądlenia.

Czy na podstawie stężenia/klasy przeciwciał IgE przeciwko jadowi pszczoły/osy można przewidzieć ciężkość objawów po użądleniu w przyszłości?

Informacja o stężeniu lub klasie przeciwciał IgE przeciwko jadowi pszczoły lub osy może być użyteczna do oceny ryzyka reakcji alergicznej po użądleniu w przyszłości, ale nie jest jedynym czynnikiem decydującym o ciężkości objawów. W przypadku alergii na jad owadów wysokie stężenia przeciwciał IgE zwykle sugerują większe ryzyko reakcji alergicznej i mogą być związane z cięższymi objawami po kolejnym użądleniu. Jednakże istnieją inne czynniki, które mogą wpływać na ciężkość reakcji alergicznej, takie jak historia reakcji alergicznych po użądleniach, obecność innych chorób współistniejących, wiek pacjenta, obecność innych alergii itp. Ostateczna ocena ryzyka i przewidywanie ciężkości objawów po użądleniu powinny być dokonane przez doświadczonego alergologa na podstawie kompleksowej oceny klinicznej pacjenta, historii medycznej i wyników badań laboratoryjnych, w tym stężenia przeciwciał IgE.

Testy serologiczne są jednymi z najbardziej popularnych rodzajów testów w Polsce. Charakteryzują się dużym bezpieczeństwem, ponieważ pacjent nie ma bezpośredniego kontaktu z potencjalnie groźnym dla niego alergenem. Korzystając z testów opartych o pełne ekstrakty jadów, bardzo często uzyskujemy podwójnie dodatni wynik na sIgE pszczoły i osy (ok. 50% przypadków), który może wskazywać na rzeczywistą alergię na oba jady, ale zdecydowanie częściej jest wynikiem reaktywności krzyżowej przeciwciał pomiędzy tymi dwoma gatunkami. Pani Profesor, w jaki sposób można poradzić sobie z tym problemem?

Aby poradzić sobie z problemem podwójnie dodatniego wyniku na sIgE pszczoły i osy, który może wynikać z reaktywności krzyżowej przeciwciał pomiędzy tymi dwoma jadami, można podjąć kilka kroków.

Ważne jest, aby pacjent skonsultował się z doświadczonym alergologiem w celu dokładnej oceny historii klinicznej, objawów po użądleniach oraz innych czynników ryzyka. Alergolog może przeprowadzić szczegółowy wywiad oraz ewentualnie zlecić dodatkowe badania, takie jak testy skórne albo testy prowokacyjne, aby potwierdzić diagnozę. Testy sIgE oparte na określonych komponentach alergenów (tzw. badania komponentowe) mogą pomóc w rozróżnieniu między reaktywnością krzyżową a rzeczywistą alergią na konkretny alergen. Badania te mogą pomóc określić, czy reakcja na pszczołę i osę jest rzeczywistą alergią na oba jady, czy też jest wynikiem reaktywności krzyżowej. Na podstawie kompleksowej oceny klinicznej alergolog może zalecić odpowiednie postępowanie, takie jak unikanie użądleń, noszenie przy sobie adrenaliny na wypadek reakcji anafilaktycznej, program immunoterapii (VIT) oraz inne środki zapobiegawcze. Każdy pacjent musi być rozpatrywany indywidualnie przez specjalistę, ponieważ leczenie może się różnić w zależności od cech osobniczych i wyników badań diagnostycznych.

Coraz częściej w rozpoznaniu alergii korzysta się z najnowszych narzędzi diagnostycznych, takich jak testy oparte o komponenty alergenowe (testy molekularne). Pani Profesor, co nowego wnoszą one do diagnostyki alergii na jady owadów? Jakie są ich zalety?

Testy oparte na komponentach alergenowych, zwane również testami molekularnymi, są nowoczesnym narzędziem diagnostycznym, które wnosi wiele korzyści do diagnostyki alergii na jady owadów, takich jak pszczoły czy osy. Testy oparte na komponentach alergenowych pozwalają zidentyfikować konkretne białka odpowiedzialne za reakcje alergiczne, są zdecydowanie bardziej precyzyjne i dzięki temu lekarze mogą dokładniej określić, na który alergen pacjent reaguje, co może być ważne w przypadku krzyżowych reakcji alergicznych. Ponadto dzięki testom molekularnym możliwe jest odróżnienie reakcji krzyżowych od reakcji właściwej na jad owadów. To pozwala uniknąć niepotrzebnych ograniczeń w kontakcie z innymi alergenami i lepiej dostosować terapię. Testy oparte na komponentach alergenowych mogą pomóc określić ryzyko wystąpienia cięższych reakcji alergicznych lub reakcji anafilaktycznych na jad owadów. Umożliwia to dostosowanie odpowiedniego planu postępowania – dzięki identyfikacji konkretnych alergenów, na które reaguje pacjent, można lepiej dostosować terapię, w tym immunoterapię alergenową. Personalizacja terapii może przynieść lepsze rezultaty i zmniejszyć ryzyko skutków ubocznych. Testy molekularne mogą dostarczyć dodatkowych informacji prognostycznych, np. dotyczących przebiegu alergii, ryzyka reakcji krzyżowych czy skuteczności terapii. Podsumowując: testy oparte na komponentach alergenowych są nowoczesnym narzędziem diagnostycznym, które znacząco ułatwia i usprawnia diagnostykę oraz leczenie alergii na jady owadów. Dzięki nim lekarze mogą dokładniej określić alergeny odpowiedzialne za reakcje alergiczne i lepiej dostosować terapię do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Które komponenty jadu pszczoły i osy mają największe znaczenie diagnostyczne?

W diagnostyce alergii na jad pszczoły i osy istnieją pewne komponenty alergenów, które mają znaczenie diagnostyczne, pomagające lepiej zrozumieć reakcje alergiczne pacjenta na te jady. Do takich komponentów zalicza się np.:

Dla pszczoły:

• Api m1 – phospholipase A2 (PLA2) – jeden z głównych komponentów jadu pszczoły
• Api m3 – kwaśna fosfataza
• Api m10 – ikarapina

Dla osy:

• Ves v1 – phospholipase A1 (PLA1) – enzym obecny w jadzie owadów, którego obecność może być istotna w diagnostyce alergii na jad osy. Swoją obecnością może odgrywać istotną rolę w rozwoju reakcji alergicznych
• Ves v5 – antygen 5 – ważny komponent jadu osy, który może być odpowiedzialny za reakcje alergiczne

Reakcje krzyżowe:

• Hialuronidaza – enzym obecny w jadzie pszczoły (Api m2) i osy (Ves v2), który może wywoływać reakcje alergiczne u niektórych osób

Badania komponentowe, które pozwalają na określenie poziomu przeciwciał skierowanych przeciwko konkretnym komponentom alergenów, mogą pomóc w identyfikacji konkretnych substancji, na które organizm pacjenta reaguje. Warto pamiętać, że znaczenie diagnostyczne poszczególnych komponentów jadu może się różnić w zależności od indywidualnej reakcji pacjenta.

Pani Profesor, alergia na jady owadów błonkoskrzydłych jest bardzo często kojarzona z silnymi reakcjami organizmu – jak anafilaksja czy nawet wstrząs anafilaktyczny. Jakie środki bezpieczeństwa powinny stosować osoby, u których w przeszłości wystąpiła tego typu reakcja po użądleniu pszczoły/osy?

Osoby, u których w przeszłości wystąpiła silna reakcja alergiczna po użądleniu pszczoły lub osy, jak anafilaksja czy wstrząs anafilaktyczny, powinny być szczególnie ostrożne i stosować odpowiednie środki bezpieczeństwa. Oto kilka zalecanych środków zapobiegawczych dla tych osób:

1. Noszenie adrenaliny: Osoby z historią anafilaksji po użądleniu owadów powinny nosić przy sobie zastrzyk adrenaliny (np. EpiPen) i umieć go prawidłowo zastosować w przypadku ponownej reakcji alergicznej. Adrenalina jest lekiem ratującym życie w przypadku ciężkich reakcji alergicznych.
2. Unikanie użądleń: Ważne jest, aby osoby z alergią na jady owadów unikały miejsc, gdzie mogą zetknąć się z pszczołami, osami lub innymi błonkoskrzydłymi. Należy również unikać chodzenia boso po trawie, gdzie mogą przebywać owady.
3. Noszenie identyfikatora medycznego: Osoby narażone na reakcje alergiczne po użądleniu powinny nosić przy sobie identyfikator medyczny informujący o ich alergii i historii reakcji anafilaktycznych.
4. Regularne wizyty u alergologa: Osoby z alergią na jady owadów powinny regularnie odwiedzać alergologa w celu monitorowania swojej alergii, oceny ryzyka oraz dostosowania planu leczenia.
5. Edukacja i szkolenie: Ważne jest, aby osoby z alergią na jady owadów były dobrze poinformowane na temat swojej alergii, objawów reakcji alergicznych oraz wiedziały, jak postępować w przypadku nagłej reakcji anafilaktycznej. Działania zapobiegawcze i środki bezpieczeństwa są kluczowe dla osób narażonych na silne reakcje alergiczne po użądleniu przez owady błonkoskrzydłe. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub pytań dotyczących bezpieczeństwa zawsze warto skonsultować się z lekarzem alergologiem.

Jak wygląda leczenie osób z alergią na jady owadów? Czy jest ono skuteczne?

Leczenie osób z alergią na jady owadów, takich jak pszczoły i osy, może obejmować kilka różnych podejść terapeutycznych. Oto kilka głównych metod leczenia alergii na jady owadów:

1. Unikanie użądleń: Osoby z alergią na jady owadów powinny unikać kontaktu z tymi owadami oraz miejsc, gdzie mogą się znajdować, aby zmniejszyć ryzyko użądlenia.
2. Immunoterapia alergenowa: Najskuteczniejszą formą leczenia alergii na jady owadów jest immunoterapia alergenowa. Polega ona na stopniowym podawaniu pacjentowi rosnących dawek alergenu (jadu owada) w celu zmniejszenia reakcji alergicznych po ponownym narażeniu. Immunoterapia może być podskórna.
3. Leki: W celu łagodzenia objawów alergii na jady owadów mogą być stosowane leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy, a w przypadku ciężkich reakcji – adrenalina do samodzielnego podania w przypadku anafilaksji.
4. Edukacja pacjenta: Ważne jest, aby pacjenci z alergią na jady owadów byli odpowiednio edukowani na temat objawów, środków zapobiegawczych, postępowania w przypadku reakcji alergicznej oraz noszenia zawsze przy sobie adrenaliny na wypadek nagłego ataku.

Skuteczność leczenia alergii na jady owadów zależy od wielu czynników, takich jak stopień reakcji alergicznej, zastosowane metody terapeutyczne, współistniejące choroby pacjenta oraz współpraca pacjenta z lekarzem. Immunoterapia alergenowa jest uważana za najskuteczniejszą formę leczenia, która może znacząco zmniejszyć ryzyko reakcji alergicznych po użądleniach i poprawić jakość życia pacjenta. Jednak ważne jest, aby każdy przypadek był oceniany indywidualnie przez doświadczonego alergologa.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał: Paweł Krzemień