Idiopatyczne miopatie zapalne (ang. idiopathic inflammatory myopathies, IIM) to grupa heterogennych schorzeń, w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia włókien mięśniowych przez układ immunologiczny. Z tego powodu stanowią kolejną grupę chorób o podłożu autoimmunizacyjnym. Mimo że fenotypy pacjentów z chorobami autoimmunizacyjnymi mięśni są bardzo zróżnicowane, w większości współczesnych klasyfikacji IIM dzieli się na główne grupy w oparciu o cechy kliniczne:

• zapalenie wielomięśniowe
• zapalenie skórno-mięśniowe
• wtrętowe zapalenie mięśni
• młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe (u dzieci) [1]

Klasyfikacja ta oparta jest na cechach klinicznych i nie oddaje w pełni różnorodności tych chorób.

W przebiegu IIM dochodzi do produkcji tzw. przeciwciał specyficznych dla miopatii zapalnych (ang. myositis-specific antibodies, MSA). Obecnie MSA stanowią grupę ponad 20 autoprzeciwciał, każde z nich może występować z różną prewalencją w poszczególnej postaci klinicznej choroby. Na uwagę zasługuje wysoka, sięgająca 100% specyficzność MSA. Oznacza to, że przeciwciała te nie występują raczej w innych stanach klinicznych (tabela 1). Z tego powodu definicja mówi, że MSA to przeciwciała występujące wyłącznie w przebiegu miopatii o podłożu autoimmunizacyjnym.

Tabela 1. Autoprzeciwciała specyficzne dla zapaleń mięśni.

U większości pacjentów z miopatią autoimmunologiczną udaje się wykryć jedno MSA, powiązane z konkretnym fenotypem klinicznym. Na przykład pacjenci z autoprzeciwciałami przeciwko jednej z syntetaz aminoacylo-tRNA (ang. aminoacyl-tRNA synthetases, aaRS) chorują na tzw. zespół antysyntetazowy, który obejmuje minimum dwie z następujących cech:

• nacieki limfocytarne w obrazie biopsji mięśni
• zapalenie stawów
• śródmiąższową chorobę płuc
• objaw Raynauda

Jak wspomniano wcześniej, kryteria klasyfikacji miopatii o podłożu autoimmunizacyjnym nie oddają w pełni różnorodności tych chorób. W grupie pacjentów z aaRS również obserwuje się dużą różnorodność fenotypową. Niektórzy pacjenci z autoprzeciwciałami antysyntetazowymi mają dodatkowo wysypkę podobną do zapalenia skórno-mięśniowego, podczas gdy u innych ona nie występuje. Większość źródeł sugeruje jednak, że, niezależnie od wystąpienia lub braku wysypki, pacjenci ci chorują na tę samą chorobę – zespół antysyntetazowy.

Kolejnym przykładem tego, że pojedyncze autoprzeciwciało z grupy MSA odpowiada konkretnemu fenotypowi choroby, są autoprzeciwciała anty-TIF1γ. Wykrywane są u około 15% pacjentów z zapaleniem skórno-mięśniowym i w zasadzie tylko u tych osób. U około 58% anty-TIF1γ pozytywnych pacjentów zapalenie skórno-mięśniowe ma charakter paranowotworowy.

Na szczególną uwagę zasługują stosunkowo niedawno opisane przeciwciała anty-HMGCR. Występują one w szczególnej postaci zapaleń mięśni nazywanej obecnie miopatią anty-HMGCR. Choroba ta została po raz pierwszy rozpoznana i scharakteryzowana u pacjentów z historią ekspozycji na statyny i u pacjentów z miopatią martwiczą o podłożu immunologicznym. Statyny to leki, które hamują działanie enzymu odpowiedzialnego za wytwarzanie cholesterolu w wątrobie. Z tego powodu stosowane są powszechnie jako leki obniżające poziom tzw. złego cholesterolu (cholesterol LDL) we krwi, odpowiedzialnego za rozwój miażdżycy. Ich stosowanie zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób spowodowanych miażdżycą, takich jak choroba niedokrwienna serca. Można się zatem spodziewać, że obecność przeciwciał anty-HMGCR u pacjentów z miopatiami o podłożu autoimmunizacyjnym nie będzie rzadkością.

Po odkryciu autoprzeciwciał anty-HMGCR kilka międzynarodowych ośrodków badawczych zidentyfikowało i scharakteryzowało więcej grup pacjentów, rozszerzając spektrum fenotypowe tej choroby o pacjentów pediatrycznych, młodzież bez ekspozycji na statyny oraz osoby z przewlekłą miopatią przypominającą dystrofię mięśniowo-kończynową [2].

Podsumowując, przeciwciała specyficzne dla zapalenia mięśni stanowią sukcesywnie powiększającą się grupę autoprzeciwciał. W ostatnich latach grupa ta uzupełniona została o takie przeciwciała, jak np. anty-NXP2, MDA5, TIF1γ, cN-1A czy anty-HMGCR. Z tego powodu poszerzanie panelu oznaczanych przeciwciał w laboratoriach diagnostycznych pozwala nie tylko zwiększyć trafność diagnostyczną, ale również umożliwia poznawanie nowych fenotypów choroby. Obecnie najszerszym panelem dostępnym na rynku jest test wprowadzony przez firmę EUROIMMUN – EUROLINE Autoimmune Inflammatory Myopathies 16 Ag et cN-1A et HMGCR (IgG), w którym oznacza się przeciwciała przeciwko 18 antygenom.

Piśmiennictwo

1. Zimmermann-Górska I., Reumatologia – postępy 2018, Medycyna Praktyczna 2019; 5: 62–78.
2. Payam M., Mammen A.L., Anti-HMGCR Myopathy, Journal of Neuromuscular Diseases 2018; 5: 11–20.