6 października 2025 r. Komisja Noblowska ogłosiła, że Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny trafia do Mary E. Brunkow, Freda Ramsdella i Shimona Sakaguchiego. Uhonorowano ich za odkrycia dotyczące obwodowej tolerancji immunologicznej – mechanizmu, który sprawia, że układ immunologiczny nie atakuje własnych tkanek. Osiągnięcia laureatów pokazały, że tolerancja immunologiczna obejmuje nie tylko mechanizmy efektorowe, lecz także precyzyjne mechanizmy regulacyjne, w których zasadniczą rolę odgrywają limfocyty T regulatorowe (Treg) kontrolowane przez czynnik transkrypcyjny FOXP3.
Na czym polega odkrycie?
Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi przeprowadzili badania, które ugruntowały znaczenie obwodowej tolerancji immunologicznej w medycynie translacyjnej i stworzyły podstawy do nowych strategii terapeutycznych w onkologii, chorobach autoimmunizacyjnych oraz transplantologii.
Odkrycie genu FOXP3 i jego roli w rozwoju limfocytów Treg zmieniło rozumienie funkcjonowania układu immunologicznego. Już w latach 90. Shimon Sakaguchi opisał populację wcześniej nieznanych komórek odpornościowych – regulatorowych limfocytów T (Treg), które tłumią nadmierne odpowiedzi immunologiczne i zapobiegają „autoagresji”. Kilka lat później Mary E. Brunkow i Fred Ramsdell zidentyfikowali FOXP3 jako kluczowy czynnik transkrypcyjny warunkujący różnicowanie i funkcję komórek Treg. Wykazanie, że mutacje FOXP3 prowadzą do ciężkich zespołów autoimmunizacyjnych nadało odkryciu bezpośredni wymiar kliniczny. U ludzi mutacje te powodują rozwój zespołu IPEX (Immunodysregulation, Polyendocrinopathy, Enteropathy, X-linked), czyli sprzężonego z chromosomem X zespołu dysregulacji immunologicznej.
Dlaczego to odkrycie jest rewolucyjne?
Przez dekady immunolodzy koncentrowali się głównie na tolerancji centralnej, czyli eliminacji potencjalnie autoreaktywnych limfocytów w grasicy. Odkrycia nagrodzonych badaczy rozszerzyły ten model, wykazując równorzędne znaczenie tolerancji obwodowej, utrzymywanej przez limfocyty Treg w tkankach obwodowych i narządach limfatycznych.
Możliwość terapeutycznej modulacji osi Treg/FOXP3 otwiera nowe drogi leczenia – poprzez zwiększanie aktywności Treg w chorobach autoimmunizacyjnych i po przeszczepach lub osłabianie ich działania w obrębie guza nowotworowego, aby wzmocnić odpowiedź przeciwnowotworową.
Kim są laureaci nagrody Nobla?
Mary E. Brunkow to amerykańska badaczka z Institute for Systems Biology w Seattle, która udowodniła, że to gen FOXP3 kontroluje proces różnicowania komórek Treg. Jej prace korespondują z dorobkiem Freda Ramsdella – immunologa łączącego doświadczenie akademickie i biotechnologiczne, współautora badań wiążących mutacje FOXP3 z ciężką, wczesnodziecięcą autoimmunizacją (m.in. zespołem IPEX), dziś współzałożyciela i szefa Sonoma Biotherapeutics. Całość dopełnia dorobek Shimona Sakaguchiego, profesora na Uniwersytecie w Osace i pioniera badań nad limfocytami Treg, który uchodzi dziś za jednego z najwybitniejszych immunologów. To on już w latach 90. opisał komórki T jako strażników tolerancji obwodowej, przygotowując grunt pod późniejsze odkrycia molekularne.
Podsumowanie
Badania Brunkow, Ramsdella i Sakaguchiego wyznaczają kierunek, w którym medycyna będzie podążać w najbliższych latach i pokazują, jak delikatna i precyzyjna jest równowaga układu immunologicznego. Naukowcy opracowują terapie wspierające funkcje limfocytów Treg, które ograniczają reakcje autoimmunizacyjne bez szerokiego tłumienia działania układu immunologicznego. Metody te są nadal w fazie eksperymentalnej i wymagają precyzyjnego dostosowania, by uniknąć nadmiernego osłabienia odporności przeciw patogenom lub komórkom nowotworowym. W transplantologii pojawia się nadzieja na przeszczepy tolerowane przez układ immunologiczny biorcy bez konieczności stosowania długotrwałej immunosupresji. W onkologii strategia jest odwrotna – lokalne osłabienie aktywności limfocytów Treg w mikrośrodowisku guza może wzmocnić skuteczność terapii, umożliwiając układowi immunologicznemu skuteczniejszą walkę z nowotworem.
Piśmiennictwo:
- https://www.medonet.pl/zdrowie/wiadomosci,nagroda-nobla-z-medycyny-i-fizjologii-2025-przyznana–nagrodzono-wielkie-odkrycie,artykul,31579254.html [dostęp: 07.10.2025]
- https://www.projektpulsar.pl/zdrowie/2317415,1,nagroda-nobla-2025-z-fizjologii-lub-medycyny-mary-e-brunkow-fred-ramsdell-i-shimon-sakaguchi.read [dostęp: 07.10.2025]
- https://pulsmedycyny.pl/medycyna/nauka-i-badania/nagroda-nobla-w-dziedzinie-medycyny-za-badania-nad-ukladem-odpornosciowym/ [dostęp: 07.10.2025]
- https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2025/popular-information/ [dostęp: 07.10.2025]

Izabella Podsiadły
Specjalista ds. Informacji Naukowej, Product Manager ds. Diagnostyki Gruźlicy