Wśród autoimmunizacyjnych chorób wątroby wyróżniamy przede wszystkim trzy najlepiej poznane schorzenia:

• autoimmunologiczne zapalenie wątroby (ang. autoimmune hepatitis, AIH)
• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych (ang. primary sclerosing cholangitis, PSC)
• pierwotne zapalenie dróg żółciowych (ang. primary biliary cholangitis, PBC)

Wspólną cechą wszystkich wymienionych schorzeń jest występowanie w przebiegu choroby autoprzeciwciał. Fakt ten jest niezwykle istotny, ponieważ autoprzeciwciała występują u większości pacjentów, a ich obecność często stanowi kryterium konieczne do rozpoznania choroby.

Pierwotne zapalenie dróg żółciowych

Skrót nazwy choroby PBC początkowo oznaczał primary biliary cirrhosis, a więc pierwotną żółciową marskość wątroby. Nazwa tej jednostki chorobowej została zmieniona w 2015 roku w wyniku działań stowarzyszeń pacjentów, które zostały poparte przez EASL (Europejskie Towarzystwo Badań nad Wątrobą, ang. European Association of the Study of the Liver) oraz autorytety ze świata medycyny. Od tego czasu prawidłowe rozwinięcie skrótu PBC to: pierwotne zapalenie dróg żółciowych.

Schorzenie to znacznie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn, a symptomy choroby są niespecyficzne. Etiologia PBC, podobnie jak w przypadku wielu innych chorób autoimmunizacyjnych, nie jest znana. Na rozwój PBC mogą mieć wpływ między innymi czynniki środowiskowe, genetyczne czy też infekcje bakteryjne lub wirusowe. W przebiegu choroby w wyniku reaktywności układu immunologicznego obserwuje się niszczenie drobnych wewnątrzwątrobowych przewodzików żółciowych.

Autoprzeciwciała – niezbędny element diagnostyki autoimmunizacyjnych chorób wątroby

U większości pacjentów zmagających się z autoimmunizacyjnymi chorobami wątroby wykrywane są autoprzeciwciała. W przypadku PBC w surowicy pacjentów wykrywa się takie przeciwciała, jak:

• przeciwmitochondrialne (AMA)
• ANA o typie nuclear dots
• ANA przeciwko antygenom błony jądrowej

Spośród wymienionych autoprzeciwciał u pacjentów chorujących na PBC przeciwciała AMA występują z najwyższą prewalencją – powyżej 90%. W laboratoryjnej ocenie przeciwciał AMA złotym standardem jest metoda immunofluorescencji pośredniej (IIFT) z zastosowaniem jako substratu nerki szczura. Do oznaczania przeciwciał AMA stosuje się również metody immunoenzymatyczne ELISA oraz immunoblot. Antygenem w testach immunoenzymatycznych może być natywny antygen AMA-M2 (dehydrogenaza pirogronianowa) lub bardziej czułe białko rekombinowane. Autoprzeciwciała przeciwko AMA-M2 są specyficznym i czułym markerem PBC. U części pacjentów wykrywane są jednak przeciwciała skierowane przeciwko innym dehydrogenazom. Nowatorskim antygenem rekombinowanym stosowanym w testach immunoenzymatycznych jest AMA M2-3E (BPO). Antygen ten to kompleks multienzymatyczny, który zawiera wszystkie znaczące epitopy 3 dehydrogenaz: dehydrogenazy rozgałęzionych α-ketokwasów (BCOADH), dehydrogenazy pirogronianowej (PDH) i dehydrogenazy α-ketoglutaranu (OGDH). Zastosowanie antygenu AMA-M2-3E (BPO) znacznie zwiększa czułość testu w porównaniu z systemem bazującym wyłącznie na natywnym antygenie M2.

EUROLINE AMA Profile – nowość w ofercie EUROIMMUN

Nowy test firmy EUROIMMUN – EUROLINE AMA Profile pozwala na różnicowanie podtypów AMA. Za jego pomocą można wykryć przeciwciała skierowane przeciwko antygenom M2, M4 i M9, a także przeciwko rekombinowanemu białku fuzyjnemu AMA-M2-3E (BPO). Dzięki zastosowaniu wieloparametrowego profilu AMA czułość oznaczenia przeciwciał przeciwmitochondrialnych jest najwyższa.

Przeciwciała AMA skierowane przeciwko antygenowi M2 są specyficznymi markerami PBC i można je wykryć u ponad 90% pacjentów. Przeciwciała przeciwko antygenowi M4 występują rzadziej i zazwyczaj w połączeniu z przeciwciałami anty-M2. Przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi M9 występują najczęściej we wczesnej fazie PBC.

Podsumowanie

Ocena obecności autoprzeciwciał w diagnostyce autoimmunizacyjnych chorób wątroby jest niezwykle istotna, ponieważ, jak w przypadku PBC, występują one u większości pacjentów, a także często stanowią kryterium konieczne do rozpoznania choroby. Nowy test EUROLINE AMA Profile dzięki zastosowaniu 4 antygenów zapewnia maksymalną czułość oznaczenia przeciwciał AMA, które odgrywają kluczową rolę w diagnostyce PBC.

Piśmiennictwo

1. M. Klimczak-Filippowicz, Badania autoprzeciwciał w chorobach wątroby, Diagnosta Laboratoryjny 2015: 14–18.
2. B. Tajka, Przegląd autoimmunizacyjnych chorób wątroby – pierwotne zapalenie dróg żółciowych (PBC), https://www.euroimmun.pl/przeglad-autoimmunizacyjnych-chorob-watroby-pierwotne-zapalenie-drog-zolciowych-pbc/.
3. European Association for the Study of the Liver, EASL Clinical Practice Guidelines: The diagnosis and management of patients with primary biliary cholangitis, J Hepatol, 2017, 67 (1): 145–172.
4. B.H. Toh, Diagnostic autoantibodies for autoimmune liver diseases, Clin Transl Immunology, 2017, 6 (5): e139.
5. S.N. Sclair, E. Little, C. Levy, Current Concepts in Primary Biliary Cirrhosis and Primary Sclerosing Cholangitis, Clin Transl Gastroenterol, 2015, 6: e109.
6. T. Himoto, M. Nishioka, Autoantibodies in liver disease: important clues for the diagnosis, disease activity and prognosis, Auto Immun Highlights, 2013, 4 (2): 39–53.
7. E. Kouroumalis, D. Samonakis, A. Voumvouraki, Biomarkers for primary biliary cholangitis: current perspectives, Hepat Med, 2018, 10: 43–53.
8. W. Stöcker, W. Schlumberger, Alle Beiträge zu den Themen Autoimmundiagnostik und Labordiagnostik der Infektionskrankheiten, [w:] Lexikon der Medizinischen Laboratoriumsdiagnostik, red. A. Gressner, T. Arndt, wyd. 3, 2019, Springer Medizin Verlag, Heidelberg.