Oznaczanie autoprzeciwciał odgrywa w reumatologii coraz większą rolę. Badania te dostarczają informacji kluczowych w diagnostyce różnicowej, a w pewnych przypadkach pozwalają również przewidzieć przebieg choroby lub pomagają w doborze odpowiedniej terapii. Zanim testy serologiczne zostaną dopuszczone do rutynowego stosowania w medycznych laboratoriach diagnostycznych, są poddawane szczegółowym analizom i tylko jeśli spełniają odpowiednie kryteria, są zatwierdzane do użytku. Wyniki testów na obecność autoprzeciwciał nie powinny jednak stanowić jedynej podstawy do postawienia rozpoznania, ponieważ pomiędzy uzyskanymi wynikami mogą wystąpić rozbieżności, wynikające z natury autoimmunizacji.

Rozbieżności między testem przesiewowym ANA a monospecyficznym testem potwierdzającym

Metodą przesiewową i zarazem złotym standardem w diagnostyce przeciwciał przeciwjądrowych (ang. antinuclear antibodies, ANA) jest immunofluorescencja pośrednia (ang. indirect immunofluorescence technique, IIFT) z zastosowaniem ludzkich komórek nabłonkowych HEp-2. Jest to metoda bardzo czuła, ale stosunkowo mało specyficzna. ANA mogą występować nawet u 20% zdrowej populacji, w związku z tym dodatnie wyniki testu przesiewowego ANA mogą nie mieć związku z podejrzewaną chorobą.

Aby potwierdzić dodatni wynik testu przesiewowego ANA za pomocą testu monospecyficznego, w zestawie badanych antygenów musi się znajdować docelowy antygen. Ważne jest, aby wszystkie przeciwciała, które dały wynik ujemny w teście potwierdzającym, były odnotowane w dokumentacji pacjenta. W pewnych przypadkach może być konieczne dalsze testowanie w kierunku kolejnych przeciwciał.

EUROIMMUN oferuje różne profile EUROLINE ANA do równoczesnego wykrywania nawet do 23 specyficznych przeciwciał lub dedykowane jedynie tym najczęściej występującym. W przypadku autoprzeciwciał o bardzo niskiej częstości występowania, test monospecyficzny może być jednak jeszcze niedostępny, a antygen docelowy może nie być zidentyfikowany. W takich przypadkach EUROIMMUN aktywnie wspiera badania, odkrywając antygeny docelowe i opracowując odpowiednie testy potwierdzające. Na przykład diagnostykę twardziny układowej można było zoptymalizować dzięki odkryciu nowego antygenu NVL (ang. nuclear valosin-containing protein-like), który jest dostępny wyłącznie w profilu EUROLINE Systemic Sclerosis Profile 2.

Z drugiej strony negatywny wynik testu przesiewowego ANA nie wyklucza obecności autoprzeciwciał istotnych w reumatologii. W przypadku niektórych przeciwciał przeciwcytoplazmatycznych metoda IIFT na komórkach HEp-2 może nie być wystarczająca. Dotyczy to przede wszystkim wielu przeciwciał swoistych dla idiopatycznych miopatii zapalnych (ang. myositis-specific antibodies, MSA). Często nie tworzą one rozpoznawalnego wzoru fluorescencji w teście przesiewowym ANA, ponieważ antygeny docelowe występują w niewielkich ilościach i są rozproszone w cytoplazmie. Przykładami są przeciwciała anty-cN1A i przeciwciała przeciw syntetazom tRNA, takie jak anty-Jo-1. Przy podejrzeniu miopatii zapalnych zaleca się równoległe wykonanie testu monospecyficznego dla MSA wraz z testem przesiewowym ANA. Profile EUROLINE Myositis są w tym przypadku szczególnie przydatnym narzędziem diagnostycznym, ponieważ umożliwiają wykrycie przeciwciał skierowanych przeciwko 20 antygenom związanym z zapaleniem mięśni przy użyciu jednego paska testowego.

Przyczyną rozbieżności pomiędzy uzyskanymi przez pacjenta wynikami mogą również być różnice w sposobie prezentacji antygenów. W teście IIFT na HEp-2 antygeny są obecne w swojej naturalnej formie (in situ), natomiast w monospecyficznych testach potwierdzających antygeny są oczyszczone i immobilizowane. Oznacza to, że antygeny mogą ulec modyfikacji, a to z kolei może wpływać na ich zdolność do wiązania przeciwciał.

Rozbieżności między różnymi testami monospecyficznymi

Sposób prezentacji antygenów jest również zwykle przyczyną rozbieżności między wynikami różnych testów monospecyficznych. Znaczenie ma nie tylko metoda detekcji (np. ELISA, ChLIA czy immunoblot), ale także pochodzenie, rodzaj, sposób oczyszczania i immobilizowania antygenów. W zależności od testu i producenta antygeny białkowe mogą być rekombinowane (np. produkowane w hodowlach bakteryjnych) lub oczyszczone w formie natywnej (np. z tkanek), co oznacza, że mogą zawierać różne modyfikacje potranslacyjne. Peptydowe antygeny rekombinowane mogą różnić się także sekwencją aminokwasową.

Zmiany konformacyjne antygenów mogą być także skutkiem oczyszczania i immobilizacji oraz zastosowania określonego typu membrany. Każda modyfikacja antygenu może wpływać na jego zdolność wiązania przeciwciał. Warto pamiętać, że wykrywane autoprzeciwciała nie są identyczne i mogą się różnić u poszczególnych pacjentów, nawet gdy są skierowane przeciwko temu samemu antygenowi.

Z uwagi na te różnice różne populacje przeciwciał mogą być wykrywane w zmiennym stopniu przez różne testy. Dogłębna wiedza na temat wiązania przeciwciał oraz ciągłe doskonalenie systemów testowych mogą pomóc w zwiększeniu ich czułości i specyficzności analitycznej. Na przykład dzięki zastosowaniu wysokooczyszczonych nukleosomów do sprzęgania dsDNA z fazą stałą w teście Anty-dsDNA-NcX ELISA (IgG) uzyskano wyższy współczynnik wykrywalności przeciwciał anty-dsDNA niż w przypadku testu Anty-dsDNA RIA (test Farra). Jednak istnieją surowice, w których przeciwciała anty-dsDNA można wykryć jedynie za pomocą testu Farra lub testu immunofluorescencyjnego na Crithidia luciliae (CLIFT). Zastosowanie różnych testów może więc znacząco zwiększyć współczynnik wykrywalności przeciwciał.

Niemniej jednak, nawet idealny test serologiczny nie wystarczy do postawienia lub wykluczenia diagnozy. W diagnostyce reumatologicznej priorytetem zawsze powinien być obraz kliniczny pacjenta. W zależności od wskazań, w celu potwierdzenia diagnozy, oprócz testów na obecność autoprzeciwciał należy przeprowadzić również inne badania, m.in. histopatologiczne i obrazowe.

Chętnie przedstawimy Państwu nasze systemy testowe do wykrywania przeciwciał istotnych w reumatologii i doradzimy w doborze najbardziej odpowiednich produktów. Nasi doświadczeni specjaliści są również dostępni, aby wspierać Państwa w ocenie szczególnie trudnych wyników badań serologicznych.

Autor: Anne Rupprecht
Tłumaczenie: Anna Kołtyś