Wstęp

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AIH – autoimmune hepatitis) jest przewlekłą, zapalną chorobą miąższu wątroby, która nieleczona prowadzi do destrukcji wątroby i w konsekwencji do jej marskości. Po raz pierwszy AIH zostało opisane przez prof. Jana Waldenströma w 1950 roku. Choroba zaobserwowana w grupie młodych kobiet została opisana wówczas jako ciężka postać zapalenia wątroby ze znacznym wzrostem immunoglobulin w surowicy. Następnie zauważono, że u pacjentów z podobną kohortą obecne były komórki LE (LE cells – lupus erythematosus cells) oraz przeciwciała przeciwjądrowe (ANA). Obserwacje te doprowadziły do postawienia hipotezy, że przyczyną dolegliwości pacjentów była utrata tolerancji immunologicznej. W dalszej kolejności potwierdzono autoimmunizacyjny charakter choroby, w przebiegu której w surowicy pacjentów pojawiają się charakterystyczne autoprzeciwciała. AIH występuje znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Obecnie wyróżnia się trzy typy AIH:

• AIH typu 1 z obecnymi przeciwciałami ANA, ASMA, anty-SLA/LP
• AIH typu 2 z obecnymi przeciwciałami anty-LKM, anty-LC1
• kryptogenne zapalenie wątroby bez obecności autoprzeciwciał

Kryteria rozpoznania autoimmunologicznego zapalenia wątroby

Kryteria rozpoznania AIH zakładają:

• podwyższone stężenie transaminaz oraz IgG w surowicy pacjenta
• obecność w surowicy pacjenta specyficznych dla AIH autoprzeciwciał
• stwierdzenie charakterystycznych zmian histopatologicznych w bioptacie wątroby
• diagnostykę różnicową i wykluczenie innych przyczyn dolegliwości pacjenta

Na tej podstawie zaproponowano punktowy system diagnostyczny:

Tabela 1. Kryteria rozpoznania AIH wg „International autoimmune hepatitis group”. F. Alvarez, P.A. Berg et al. J Hepatol 1999; 31: 929–938.

Ocena przed leczeniem: >15 pkt. – rozpoznanie pewne, 10–15 pkt. – rozpoznanie prawdopodobne
Ocena po leczeniu: >17 pkt. – rozpoznanie pewne, 12–17 pkt. – rozpoznanie prawdopodobne
Pojęcia: ALP – fosfataza alkaiczna, AST – aminotransferaza asparaginianowa, ALT – aminotransferaza alaninowa, IgG – immunoglobulina G, ANA – przeciwciała przeciwjądrowe, ASMA – przeciwciała przeciwko mięśniom gładkim, anty-LKM1 – przeciwciała przeciwko mikrosomom nerkowo-wątrobowym typu 1, AMA – przeciwciała przeciwko mitochondriom, anty-SLA/LP – przeciwciała przeciwko rozpuszczalnym antygenom wątrobowym lub wątrobowo-trzustkowym, ASGPR – przeciwciała przeciwko receptorowi asialoglikoproteinowemu, pANCA – przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów o typie fluorescencji perinuklearnym, HLA – ludzkie antygeny leukocytarne

Rola autoprzeciwciał w diagnostyce autoimmunologicznego zapalenia wątroby

Autoprzeciwciała odgrywają kluczową rolę w diagnostyce i monitorowaniu aktywności autoimmunologicznego zapalenia wątroby. Powinny być oznaczone możliwie jak najwcześniej przy pierwszym podejrzeniu choroby. Stanowią również kryterium różnicujące pomiędzy AIH typu 1 oraz 2. Najczęściej wykrywanymi autoprzeciwciałami są ANA, ASMA dla typu 1 oraz anty-LKM1, anty-LC1 dla typu 2. W związku z dążeniem do podniesienia trafności diagnostycznej nadal trwają poszukiwania kolejnych przeciwciał markerowych. Wśród znanych autoprzeciwciał występujących w przebiegu AIH wymienić można dodatkowo przeciwciała przeciwko aktynie, przeciwciała przeciwko receptorowi asialoglikoproteinowemu (anty-ASGPR) oraz przeciwciała przeciwko rozpuszczalnym antygenom wątrobowym lub wątrobowo-trzustkowym (anty-SLA/LP). Te ostatnie przypisuje się do AIH typu 1.

Przeciwciała anty-SLA/LP

Przeciwciała anty-SLA oraz anty-LP traktowane były początkowo jako dwie odrębne grupy autoprzeciwciał. Obecnie wiadomo, że stanowią one jedną frakcję immunoglobulin określanych jako anty-SLA/LP. Antygenem docelowym jest białko związane z supresorowym UGA-tRNA.

Do niedawna jedyną metodą oznaczania przeciwciał anty-SLA/LP były testy monospecyficzne, takie jak ELISA lub Blot. Przeciwciała te nie są bowiem możliwe do wykrycia za pomocą klasycznych testów immunofluorescencji pośredniej (IIFT) z wykorzystaniem skrawków tkanek zwierzęcych. Stanowi to istotny problem w serologicznej diagnostyce przesiewowej AIH.

Rozwój metod biologii molekularnej zaowocował wprowadzeniem testów typu CBA (CBA – cell based assay), w których zastosowano biochip oparty o komórki transfekowane antygenem SLA/LP. Wzbogacone w ten sposób mozaiki IIFT mają możliwość wykrycia przeciwciał anty-SLA/LP, co znacząco podniosło czułość diagnostyczną na etapie badania skriningowego.

Początkowo zauważono, że przeciwciała anty-SLA/LP wykrywane są w surowicy pacjentów seronegatywnych pod kątem innych autoprzeciwciał. Z tego powodu stanowiły one kryterium rozpoznania AIH typu 3. Obecnie włączone są do typu 1. Przeciwciała anty-SLA/LP mogą występować również u pacjentów HCV pozytywnych z przeciwciałami anty-LKM1, co podkreśla ich ważną rolę w różnicowaniu AIH z zakażeniem wirusowym. Współistnienie przeciwciał anty-LKM1 z anty-SLA/SP może być wynikiem zespołu nakładania HCV z AIH typu 1, co wiąże się z gorszym rokowaniem dla pacjenta.

Testy IIFT do oznaczania przeciwciał anty-SLA/LP

Do niedawna detekcja przeciwciał anty-SLA/LP możliwa była wyłącznie metodami monospecyficznymi (ELISA, Blot). Obecnie można je wykryć również za pomocą testów IIFT z zastosowaniem komórek transfekowanych. Dostępne są dwa rozwiązania:

1. Mozaika „Liver screen 1”, w skład której wchodzą: nerka szczura, żołądek szczura, wątroba szczura, komórki transfekowane SLA/LP. Stanowi ona optymalną kombinację umożliwiającą jednoczesną ocenę przeciwciał AMA, ASMA, LKM, SLA/LP
2. Test oparty wyłącznie o komórki transfekowane SLA/LP