Choroba Alzheimera (AD, ang. Alzheimer’s disease) to najczęstsze schorzenie zwyrodnieniowe ośrodkowego układu nerwowego u osób w podeszłym wieku. Charakteryzuje się odkładaniem się w mózgu złogów beta-amyloidu i splątków neurofibrylarnych utworzonych z hiperfosforylowanego białka tau, których obecność powoduje przede wszystkim zaburzenia procesów poznawczych związane z upośledzeniem pamięci i dezorientacją przestrzenną.

Złożony patomechanizm choroby Alzheimera, zróżnicowanie kliniczne oraz fakt, iż jej pierwsze symptomy pojawiają się zwykle po wielu latach od momentu rozpoczęcia procesów neurodegeneracyjnych, wtedy, kiedy stadium jest wysoce zaawansowane, sprawiają trudności w opracowywaniu nowych leków. Te, które od lat były dostępne na rynku europejskim, działały jedynie objawowo i nie hamowały postępów zmian patofizjologicznych, będących przyczyną choroby. Przełomem okazało się niedawne opracowanie leków nowej generacji – przeciwciał monoklonalnych, które dają nadzieję chorym, otwierając nowy etap w terapii choroby Alzheimera.

Przeciwciała monoklonalne w walce z chorobą Alzheimera

Przeciwciała monoklonalne swoiste wobec amyloidów (MAB, ang. anti-amyloid monoclonal antibodies) wykorzystuje się od pewnego czasu w immunoterapiach modyfikujących przebieg i opóźniających rozwój choroby Alzheimera. Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA, ang. Food and Drug Administration) w ostatnich latach zarejestrowała dwa takie przeciwciała – adukanumab (opracowany przez firmę Biogen) i lekanemab (stworzony przez firmy BioArctic, Eisai i Biogen). Procedura rejestracji odbyła się w trybie przyspieszonym – z uwagi na korzyści kliniczne płynące z ich stosowania, zapewniające przewagę terapeutyczną nad istniejącymi dotąd metodami leczenia. Ponadto kolejne przeciwciało – donanemab (producent: Eli Lilly and Co), znajduje się w III fazie badań klinicznych i ma dużą szansę na wprowadzenie na rynek.

Wykazano, że wszystkie te immunoglobuliny pokonują barierę krew–mózg i rozpoznają, wiążą oraz redukują złogi beta-amyloidu. W przypadku lekanemabu i donanemabu zaobserwowano również poprawę funkcji neuronów i spowolnienie progresji zaburzeń poznawczych u pacjentów. Badania wykazały, że lekanemab jest lepiej tolerowany przez pacjentów niż adukanumab i wywołuje mniej działań niepożądanych. Ponadto stosowanie lekanemabu powoduje obniżenie stężenia w osoczu i płynie mózgowo-rdzeniowym (PMR) biomarkerów związanych z procesami neurodegeneracji i zapalenia.

Mimo wielu korzystnych efektów stosowania immunoterapii opartej na MAB nieustannie trwają badania, które mają na celu oszacowanie jej długoterminowej skuteczności i bezpieczeństwa.

Ocena stadium choroby Alzheimera dzięki badaniom biomarkerów

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, ang. World Health Organization) obecnie na świecie żyje ok. 55 mln osób z otępieniem, a za 60–70% jego przypadków odpowiada choroba Alzheimera. Ze względu na wydłużenie średniej długości życia WHO spodziewa się, że do 2050 r. liczba ta osiągnie aż 140 mln. Choroba Alzheimera najczęściej dotyka osoby w wieku powyżej 65. roku życia, ale procesy prowadzące do neurodegeneracji mogą rozpocząć się nawet 30 lat wcześniej. Z tego względu tak kluczowa jest prawidłowa diagnoza na odpowiednio wczesnym etapie, która – biorąc pod uwagę niedawne odkrycie MAB – daje pacjentom nadzieję na zahamowanie postępu choroby, zanim dojdzie do powstania nieodwracalnych zmian w mózgu. W Polsce liczba osób dotkniętych tą chorobą prawdopodobnie wynosi ok. 500 tys., ale prawidłową diagnozę poznało tylko 18–20% z nich.

Zgodnie z wytycznymi Międzynarodowej Grupy Roboczej (2021) do rozpoznania klinicznej choroby Alzheimera konieczna jest obecność klinicznego fenotypu choroby AD i biomarkerów: „Diagnoza choroby Alzheimera ma charakter kliniczno-biologiczny. Wymaga obecności zarówno specyficznego klinicznego fenotypu choroby Alzheimera, jak i dowodów patologii choroby Alzheimera w postaci biomarkerów – beta-amyloidu (Aß) i białka tau”. Diagnozę można postawić z dokładnością nawet do 90% przy zastosowaniu badań obrazowych ośrodkowego układu nerwowego i badań laboratoryjnych w kierunku biomarkerów w PMR. Te ostatnie odgrywają również znaczącą rolę w monitorowaniu postępów immunoterapii opartej na MAB. W Polsce testy diagnostyczne pozwalające na analizę PMR w kierunku obecności beta-amyloidu i białka tau są dostępne jedynie w wyspecjalizowanych placówkach, ale po wprowadzeniu nowych leków na chorobę Alzheimera do obrotu również w naszym kraju sytuacja ta ulegnie prawdopodobnie zmianie.

Nowa era w leczeniu choroby Alzheimera

MAB zapowiadają nową erę w rozwoju terapii modyfikujących przebieg choroby Alzheimera i innych zaburzeń neurodegeneracyjnych. Należy pamiętać, że im wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym dłużej pacjent będzie mógł świadomie uczestniczyć w życiu społecznym i rodzinnym, a jeśli skorzysta z innowacyjnych immunoterapii, prawdopodobnie ma również szansę na zahamowanie postępu choroby.

Poznaj ofertę EUROIMMUN

Firma EUROIMMUN oferuje testy diagnostyczne do oznaczania markerów AD w PMR. Dostępne są wysoce precyzyjne i powtarzalne testy ELISA służące do wykrywania następujących parametrów:

• beta-amyloid 1-42 (nr kat. EQ 6521-9601- L),
• beta-amyloid 1-40 (nr kat. EQ 6511-9601- L),
• całkowity poziom białka tau (nr kat. EQ 6531-9601- L),
• fosforylowane białko tau (nr kat. EQ 6591-9601- L),

oraz testy ChLIA wykrywające:

• beta-amyloid 1-42 (nr kat. LQ 6511-10100-L),
• beta-amyloid 1-40 (nr kat. LQ 6521-10100-L).

Charakterystyczne dla choroby Alzheimera jest obniżenie stężenia beta-amyloidu 1-42 oraz wzrost stężenia całkowitego białka tau i p-tau w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Osobnicze różnice w syntezie beta-amyloidu mogą zostać zrekompensowane przez obliczenie stosunku stężenia Aß1-42 do Aß1-40, co zwiększa precyzję diagnostyczną. Wykazano również wysoką zgodność tego współczynnika z wynikami badań obrazowych PET.

Piśmiennictwo

1. Cummings J. Anti-Amyloid Monoclonal Antibodies are Transformative Treatments that Redefine Alzheimer’s Disease Therapeutics. Drugs 2023 May; 83(7): 569–576
2. https://www.ama-assn.org/delivering-care/public-health/promising-monoclonal-antibody-joins-fight-against-alzheimer-s
3. Bird T.D. Alzheimer Disease Overview. W: Adam M.P., Mirzaa G.M., Pagon R.A. et al. GeneReviews, University of Washington, Seattle, WA; 1993–2023
4. Wojcieszak J. Adukanumab i lekanemab – dwa nowe przeciwciała przeciw patologicznym formom amyloidu beta w terapii choroby Alzheimera, Farm Pol 2023, 79(1): 21–31
5. https://farmacja.pl/donanemab-nowy-lek-spowalnia-postep-choroby-alzheimera/
6. https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-grants-accelerated-approval-alzheimers-disease-treatment
7. https://www.euroimmun.pl/nowa-era-w-leczeniu-choroby-alzheimera-juz-wkrotce/