Badanie poziomu kalprotektyny w kale zyskuje coraz większą popularność zarówno w środowisku medycznym, jak i wśród pacjentów. Wpływa na to łatwość wykonania oznaczenia, bezbolesność oraz brak konieczności stosowania diety i przygotowania przed badaniem. Badanie to ma praktyczne zastosowanie w diagnostyce różnicowej nieswoistych chorób zapalnych jelit i zespołu jelita drażliwego oraz monitorowaniu postępu zdiagnozowanej już IBD. Oznaczanie stężenia kalprotektyny w kale w określonych sytuacjach pozwala zmniejszyć liczbę inwazyjnych badań endoskopowych, oszczędzając pacjentom dodatkowego cierpienia.

Diagnostyka różnicowa nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD) i zespołu jelita drażliwego (IBS)

Badanie poziomu kalprotektyny w kale znajduje zastosowanie w przypadku diagnostyki różnicowej nieswoistych chorób zapalnych jelit i zespołu jelita drażliwego. Pacjenci z IBS i IBD często mają podobne objawy, takie jak bóle brzucha, wzdęcia czy biegunki. Rozpoznanie choroby zapalnej jelit opiera się przede wszystkim na badaniu endoskopowym wraz z oceną histologiczną tkanki zmienionej chorobowo. Niemniej jednak wykonanie badania endoskopowego jest nieprzyjemne i krępujące dla pacjenta, wymaga dokładnego przygotowania i oczyszczenia jelit oraz może prowadzić do wystąpienia komplikacji, np. perforacji jelita, jeśli jest ono objęte zaawansowanym procesem zapalnym.

Górna granica normy stężenia kalprotektyny w kale u dorosłych została przyjęta jako 50 µg/g i jest sugerowana przez większość producentów testów diagnostycznych. W czasopiśmie Journal of Clinical Pathology w 2012 r. opublikowano zakresy stężeń kalprotektyny, pozwalające na ustalenie dalszej ścieżki diagnostycznej.

Ryc. 1. Algorytm diagnostyczny. Na podstawie: R.A. Sherwood, Faecal Markers of Gastrointestinal Inflammation. Journal of Clinical Pathology 2012; 65 (11): 981–985.

American College of Gastroenterology w swoich nowych wytycznych (2018) także zaleca oznaczanie poziomu kalprotektyny do diagnostyki różnicowej IBS i IBD. Badanie to charakteryzuje się wysoką negatywną wartością predykcyjną (NPV), dzięki czemu możliwe jest wykluczenie z wysokim prawdopodobieństwem stanu zapalnego w jelitach u pacjentów, u których poziom kalprotektyny mieści się w normie.

Kalprotektyna w zdiagnozowanych nieswoistych chorobach zapalnych jelit

Oprócz diagnostyki różnicowej IBS i IBD oznaczanie poziomu kalprotektyny w kale ma również zastosowanie w przypadku już rozpoznanych nieswoistych chorób zapalnych jelit.

Monitorowanie aktywności choroby

Nieswoiste choroby zapalne jelit to choroby przewlekłe, charakteryzujące się występującymi naprzemiennie stanami remisji i nawrotu, dlatego też konieczne jest regularne monitorowanie stanu zdrowia pacjenta. Wykazano bardzo dobrą korelację stężenia kalprotektyny w kale z kliniczną, endoskopową i histologiczną aktywnością wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna badanie to ściśle koreluje z endoskopowymi i histologicznymi wskaźnikami jej aktywności, lecz mniej z aktywnością kliniczną. Ponieważ nasilenie zmian zapalnych w jelicie, a tym samym zaostrzenie stanu zapalnego przebiega często powoli i początkowo bezobjawowo, oznaczanie stężenia kalprotektyny pozwala na wczesne wykrycie nawrotu choroby i szybką reakcję w postaci modyfikacji terapii.

W aktualnych zaleceniach European Crohn’s and Colitis Organisation (ECCO) z 2016 r., dotyczących postępowania w przypadku diagnostyki i leczenia choroby Leśniowskiego-Crohna, i z 2017 r., dotyczących wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, badanie poziomu kalprotektyny w kale przedstawione jest jako marker diagnostyczny oraz pozwalający ocenić stopień zaawansowania IBD.

Ocena odpowiedzi na leczenie

Obserwuje się znaczny spadek stężenia kalprotektyny w kale po wdrożeniu właściwego leczenia u pacjentów cierpiących na chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Zarówno badania z zastosowaniem kortykosteroidów, jak i infliksymabu wykazały, że stężenie kalprotektyny w kale maleje wraz z poprawą kliniczną stanu pacjenta. Kalprotektyna może więc być dobrym wskaźnikiem skuteczności stosowanej terapii.

Ocena nawrotu pooperacyjnego

Leczenie chirurgiczne w chorobie Leśniowskiego-Crohna lub we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego może być konieczne nawet u 20% pacjentów. Powstało zapotrzebowanie na nieinwazyjny biomarker umożliwiający monitorowanie pacjentów w kierunku pooperacyjnego nawrotu choroby. Przeprowadzone badania wykazały, że poziom kalprotektyny w kale u osób po zabiegu chirurgicznym pozostaje wysoki w sytuacji, gdy wystąpił nawrót endoskopowy. W przypadku osób pozostających w stanie remisji wartości stężenia kalprotektyny w kale często mieściły się w zakresie normy.

Podsumowanie

W ciągu ostatnich 20 lat przeprowadzono wiele badań, które potwierdzają zasadność stosowania badania kalprotektyny w kale w diagnostyce i monitorowaniu nieswoistych chorób zapalnych jelit. Badanie to jest cennym i użytecznym wskaźnikiem stanu zapalnego toczącego się w jelitach. Potencjalne zastosowania pomiaru stężenia kalprotektyny w kale w przypadku nieswoistych chorób zapalnych jelit można przedstawić następująco:

• Diagnostyka różnicowa IBS i IBD: diagnostyka nieswoistych chorób zapalnych jelit opiera się przede wszystkim na endoskopii z pobraniem wycinka błony śluzowej do oceny histologicznej. Badanie stężenia kalprotektyny w kale może pomóc w podjęciu decyzji o konieczności wykonania badania inwazyjnego lub rezygnacji z niego oraz obraniu właściwej ścieżki diagnostycznej.
• Ocena aktywności choroby i odpowiedzi na leczenie: skuteczne leczenie IBD to nie tylko doprowadzenie pacjenta do stanu remisji klinicznej, czyli ustania objawów, ale przede wszystkim remisji endoskopowej – wygojenia błony śluzowej jelita. Proces ten może być nieinwazyjnie monitorowany poprzez badanie poziomu kalprotektyny w kale, gdyż jej stężenie koreluje ze stopniem intensywności stanu zapalnego w jelicie. Wysokie stężenie kalprotektyny w kale może wskazywać na nadchodzący nawrót choroby, umożliwiając szybką modyfikację lub wdrożenie leczenia w celu uniknięcia nasilenia objawów u pacjenta.

Piśmiennictwo

1. Ayling R.M., Kok K., Fecal calprotectin. Advances in Clinical Chemistry 2018; 87: 161–190.
2. ASGE Standards of Practice Committee, Fisher D.A., Maple J.T., Ben-Menachem T., Cash B.D., Decker G.A., Early D.S. et al., Complications of colonoscopy. Gastrointestinal Endoscopy 2011; 74 (4): 745–752.
3. Sherwood R.A., Faecal Markers of Gastrointestinal Inflammation. Journal of Clinical Pathology 2012; 65 (11): 981–985.
4. Waugh N., Cummins E., Royle P., Kandala N.B., Shyangdan D., Arasaradnam R., Faecal calprotectin testing for differentiating amongst inflammatory and non-inflammatory bowel diseases: systematic review and economic evaluation. Health Technology Assessment 2013; 17 (55): 1–211.
5. Chen J.M., Liu T., Gao S., Tong X.D., Deng F.H., Nie B., Efficacy of noninvasive evaluations in monitoring inflammatory bowel disease activity: A prospective study in China. World Journal of Gastroenterology 2017; 23 (46): 8235–8247 [PMID: 29290660 DOI: 10.3748/wjg.v23.i46.8235].
6. Sipponen T., Kolho K.L., Fecal calprotectin in diagnosis and clinical assessment of inflammatory bowel disease. Scandinavian Journal of Gastroenterology 2015; 50 (1): 74–80.
7. Annese V. et al., European evidence based consensus for endoscopy in inflammatory bowel disease. Journal of Crohn’s and Colitis 2013; 7 (12): 982–1018.
8. Kolho K., Raivio T., Lindahl H., Savilahti E., Fecal calprotectin remains high during glucocorticoids therapy in children with inflammatory bowel disease. Scandinavian Journal of Gastroenterology 2006; 41 (6): 720–725.
9. Olender K., Bergmann K., Odrowąż-Sypniewska G., Kalprotektyna w kale jako marker zapalny w nieswoistych zapaleniach jelit. Diagnostyka Laboratoryjna 2012; 48 (4): 433–439.
10. Gisbert J.P., Bermejo F., Perez-Calle J.L. et al., Fecal calprotectin and lactoferrin for the prediction of inflammatory bowel disease relapse. Inflammatory Bowel Diseases 2009; 15 (8): 1190–1198.