Choroby autoimmunizacyjne to przewlekłe schorzenia, które rozwijają się na skutek nadmiernej bądź błędnej aktywności układu immunologicznego. Autoimmunizacja może być generowana przez różne czynniki. Istnieje coraz więcej dowodów na to, że również przebycie infekcji SARS-CoV-2 może skutkować rozwojem zjawisk autoimmunizacyjnych. Z przeprowadzonych do tej pory analiz wynika, iż odpowiedź autoimmunizacyjna organizmu może stanowić poważne powikłanie COVID-19.

Związek wirusów z procesem autoimmunizacji

Infekcje wirusowe uznaje się za jeden z najważniejszych czynników środowiskowych wpływających na rozwój chorób o podłożu autoimmunizacyjnym. Są to takie schorzenia jak toczeń rumieniowaty układowy (SLE), reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), zespół Sjögrena (SS), układowe zapalenie naczyń czy celiakia. Do wirusów, które odgrywają rolę w indukowaniu zjawiska autoimmunizacji, zalicza się m.in. wirus Epsteina-Barr, HIV, wirus zapalenia wątroby typu C, wirus zapalenia wątroby typu B, wirus chikungunya, parwowirus B19 i wirus opryszczki.

Mechanizmy leżące u podstaw związku między wirusami a autoimmunizacją wciąż pozostają nie do końca poznane. Przypuszcza się jednak, że dominującymi zjawiskami, powodującymi, że infekcja wirusowa może prowadzić do odpowiedzi autoimmunizacyjnej, są: mimikra molekularna, reaktywność krzyżowa i nasilona aktywacja limfocytów T. Skutkuje to dalszym rozprzestrzenianiem się epitopów antygenowych.

Rozwój chorób autoimmunizacyjnych po COVID-19 u dorosłych

Obecnie wiadomo, że sekwencje aminokwasowe niektórych białek wirusa SARS-CoV-2 są podobne do białek ludzkich. Może to prowadzić do powstawania przeciwciał autoreaktywnych. Zidentyfikowano ok. 30 białek z regionami homologicznymi do peptydów pochodzących z SARS-CoV-2, które potencjalnie mogłyby funkcjonować jako autoantygeny u pacjentów z COVID-19.

Do zjawisk autoimmunizacyjnych przyczyniać się może również występująca u części pacjentów w przebiegu COVID-19 burza cytokinowa. Zwiększone wytwarzanie cytokin zapalnych może pomóc w walce z wirusem. Jednak taki stan skutkuje niekiedy zaburzeniem właściwej odpowiedzi immunologicznej i utratą tolerancji na własne antygeny. Coraz więcej doniesień literaturowych wskazuje na to, że u osób, które przebyły COVID-19, dochodzi do indukcji różnych autoprzeciwciał. Wykrywalne są głównie przeciwciała ANA, ANCA i ASCA, i to znacznie częściej niż w przypadku zdrowej populacji.

Kliniczne spektrum objawów autoimmunizacji u pacjentów z COVID-19 obejmuje różne stany autoimmunizacyjne i zapalne – od narządowo-specyficznych do ogólnoustrojowych. Do tej pory opisano wiele chorób autoimmunizacyjnych, które uznaje się za następstwo COVID-19. Wśród nich wymienia się m.in.: małopłytkowość immunologiczną, chorobę Gravesa-Basedowa, stwardnienie rozsiane, miastenię, toczeń rumieniowaty układowy, chorobę Stilla u dorosłych, zespół Guillaina-Barrégo (GBS). U osób z COVID-19 wykrywano także ostry początek zespołu Millera-Fishera (MFS) i Polyneuritis cranialis – rzadkie warianty GBS. U pacjentów, którzy przeszli infekcję SARS-CoV-2, wykazano również wzrost liczby przypadków cukrzycy typu 1 o nowym początku.

Rozwój chorób autoimmunizacyjnych po COVID-19 u dzieci

Powikłania autoimmunizacyjne COVID-19 dotyczą również pacjentów pediatrycznych. Dziecięcy wieloukładowy zespół zapalny powiązany z COVID-19 (pediatric inflammatory multisystem syndrome – PIMS) to nowa jednostka chorobowa, występująca u dzieci i młodych dorosłych. Pierwotnie PIMS był określany jako zespół Kawasaki-podobny (Kawasaki disease-like – KD-like). Obecnie, mimo że część pacjentów z PIMS spełnia także kryteria rozpoznania choroby Kawasakiego, został on uznany za odrębną, nową jednostkę chorobową. U podłoża PIMS leży dysregulacja układu immunologicznego następująca w ciągu ok. 4 tygodni po przebyciu zakażenia SARS-CoV-2.

Podsumowanie

Koronawirus SARS-CoV-2 jest zdolny do wywołania odpowiedzi autoimmunizacyjnej w organizmie chorego. Może to wyjaśniać, dlaczego część pacjentów po przebyciu COVID-19 nie wraca do pełni zdrowia przez wiele tygodni lub nawet miesięcy, zmagając się z uporczywymi dolegliwościami. Do najbardziej prawdopodobnych mechanizmów, które mogą przyczyniać się do rozwoju autoimmunizacji w COVID-19, należy zdolność SARS-CoV-2 do nadmiernej stymulacji układu odpornościowego oraz podobieństwo molekularne między antygenami żywiciela i wirusa. Liczne dane wskazują na możliwość pojawienia się ponad 15 różnych typów autoprzeciwciał u pacjentów z COVID-19 oraz rozwoju ponad 10 różnych chorób autoimmunizacyjnych.

Niezbędne są dalsze badania, które pomogą w ustaleniu, czy proces autoimmunizacyjny ma charakter przejściowy, czy będzie się utrzymywać przez dłuższy czas. Bez wątpienia powikłania w postaci schorzeń autoimmunizacyjnych prowadzą do występowania trudności zarówno w systemie zdrowotnym, jak i w codziennym funkcjonowaniu osób dotkniętych tym problemem.

Piśmiennictwo

1. Dotan A., Muller S., Kanduc D., David P., Halpert G., Shoenfeld Y., The SARS-CoV-2 as an instrumental trigger of autoimmunity, Autoimmun Rev 2021 Apr; 20 (4): 102792, doi: 10.1016/j.autrev.2021.102792. Epub 2021 Feb 19. PMID: 33610751; PMCID: PMC7892316.
2. Liu Y., Sawalha A.H., Lu Q., COVID-19 and autoimmune diseases, Curr Opin Rheumatol 2021 Mar 1; 33 (2): 155–162, doi: 10.1097/BOR.0000000000000776. PMID: 33332890; PMCID: PMC7880581.
3. Yazdanpanah N., Rezaei N., Autoimmune complications of COVID-19, J Med Virol 2022 Jan; 94 (1): 54–62, doi: 10.1002/jmv.27292. Epub 2021 Aug 31. PMID: 34427929; PMCID: PMC8661629.
4. Gracia-Ramos A.E., Martin-Nares E., Hernández-Molina G., New Onset of Autoimmune Diseases Following COVID-19 Diagnosis, Cells. 2021 Dec 20; 10 (12): 3592, doi: 10.3390/cells10123592. PMID: 34944099; PMCID: PMC8700122.
5. https://pulsmedycyny.pl/po-covid-19-wzrasta-ryzyko-niektorych-chorob-autoimmunologicznych-1150180
6. https://www.autoimmuneinstitute.org/covid-19-autoimmune-disease-what-we-know-now/
7. https://przegladpediatryczny.pl/files/4358.pdf