Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) jest jednostką chorobową zaliczaną do spondyloartropatii, która występuje 3 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Choroba przebiega zdradliwie, dotyka ona osoby w pełni sił, przed 40. rokiem życia, w tym również nastolatków. Pierwsze objawy są mało charakterystyczne, nie budzą większego niepokoju i bardzo często są lekceważone.

Przebieg ZZSK

Choroba obejmuje głównie szkielet osiowy (kręgosłup, staw krzyżowo-biodrowy, spojenie łonowe), a także połączenia stawowe i ścięgna. Przewlekły stan zapalny i reumatyczny charakter choroby prowadzą do zarastania i kostnienia szczelin pomiędzy kręgami, a w konsekwencji do postępującego usztywnienia kręgosłupa i deformacji naturalnych krzywizn. Początek choroby jest zazwyczaj trudny do uchwycenia, a objawy narastają stopniowo. Głównym symptomem schorzenia jest silny ból pleców w okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Dolegliwości bólowe i ograniczenie ruchomości kręgosłupa narastają w miarę obejmowania przez proces zapalny coraz wyższych odcinków kręgosłupa, karku i klatki piersiowej. Ból często nasila się w nocy, a rano dołącza się uczucie sztywności. Chory traci możliwość swobodnej rotacji tułowiem i głową. U pacjentów z ZZSK mogą występować równolegle dolegliwości ze strony innych układów, w tym narządu wzroku, układu krążenia, oddechowego, pokarmowego czy nerwowego.

Diagnostyka ZZSK

Ze względu na mało specyficzny charakter objawów ZZSK właściwe postawienie diagnozy jest bardzo trudne. Do niedawna diagnostyka opierała się głównie na dokładnym wywiadzie klinicznym oraz badaniach obrazowych, które pełniły decydującą rolę w rozpoznaniu schorzenia. Niestety, typowe zmiany w kręgosłupie stwierdza się dopiero w zaawansowanym stadium choroby. W 2010 r. wprowadzono nowe kryteria klasyfikacyjne, które pozwalają zaliczyć ZZSK do grupy spondyloartropatii, zanim pojawią się objawy uszkodzenia strukturalnego i zmiany w RTG stawów krzyżowo-biodrowych.

Diagnostyka ZZSK jest wieloetapowa. Obecnie opiera się na:

• dokładnym wywiadzie klinicznym wraz z analizą symptomów
• badaniach obrazowych (preferowany jest rezonans magnetyczny)
• badaniach płynu stawowego
• badaniach laboratoryjnych (w tym badaniu obecności antygenu HLA-B27)

HLA-B27 czułym markerem genetycznym ZZSK

U 90–96% chorych na ZZSK stwierdza się obecność genu HLA-B27, co jest wykorzystywane w nowoczesnych metodach diagnostycznych i umożliwia wczesne postawienie właściwej diagnozy. Znanych jest blisko 200 alleli HLA-B*27, z czego z chorobą powiązane są zwłaszcza podtypy B*27:02, B*27:04 i B*27:05. Dzięki wykorzystaniu badania genetycznego HLA-B27 możliwe jest wczesne rozpoznanie stanu chorobowego i wdrożenie terapii leczniczej jeszcze przed wystąpieniem nieodwracalnych zmian w kręgosłupie.

Serologiczne vs. genetyczne metody oznaczania HLA-B27

Antygeny zgodności tkankowej mogą być oznaczane serologicznie lub genetycznie. Przy badaniu obecności genu HLA-B27 można skorzystać z testów serologicznych, takich jak test mikrolimfocytotoksyczny (ang. microlymphocytotoxicity test, MLCT) lub test cytometryczny (ang. flow cytometry, FC), a w przypadku oznaczeń genetycznych – m.in. z mikromacierzy DNA.

Poniższa tabela przedstawia podstawowe różnice pomiędzy metodami serologicznymi i genetycznymi:

W przypadku stosowania metod serologicznych, opartych na żywych komórkach, istnieje ryzyko otrzymania wyników fałszywie negatywnych, co wynikać może ze zbyt małej liczby limfocytów, zaburzeń ekspresji antygenów na ich powierzchni lub z negatywnego wpływu stosowanych leków na ich żywotność. Ponadto wykazano, że metody serologiczne cechuje niższa specyficzność niż testy genetyczne, co związane jest z reakcją krzyżową przeciwciał monoklonalnych rozpoznających antygen HLA-B27 z innymi antygenami HLA-B, w tym szczególnie antygenami HLA-B7 i HLA-B37.

Systemy molekularne skutecznie konkurują z innymi metodami stosowanymi do tej pory. Genetyczne oznaczenie HLA-B27 jest techniką zdecydowanie bardziej czułą i specyficzną w porównaniu do metod serologicznych. Przeprowadzono badania, które wykazały, że serologiczne wykrywanie HLA-B27 za pomocą cytometrii przepływowej może prowadzić do otrzymania wielu niejednoznacznych wyników, a także do wyników fałszywie pozytywnych. Wyniki uzyskane za pomocą mikromacierzy DNA były bardziej specyficzne, co zostało potwierdzone w sekwencjonowaniu DNA.

Testy genetyczne powinny być metodą referencyjną z wyboru, ale ze względu na szerokie rozpowszechnienie w laboratoriach metod serologicznych mogą one stanowić idealne uzupełnienie diagnostyki w przypadku wyników wątpliwych lub trudnych do interpretacji. Niezawodnym podejściem jest zastosowanie testów genetycznych dla wszystkich badanych próbek.

System EUROArray HLA-B27

Test EUROArray HLA-B27 wykrywa wszystkie warianty genetyczne HLA-B27, zarówno te związane, jak i niezwiązane z daną jednostką chorobową. Do diagnostyki choroby przy zastosowaniu testu EUROArray HLA-B27 konieczna jest jedynie próbka krwi. Dodatkowy atut stosowania testu genetycznego to brak wpływu innych czynników, takich jak dieta, leki czy infekcje, na wynik badania.

EUROArray HLA-B27 zapewnia bardziej precyzyjne i wiarygodne wyniki niż testy serologiczne. Testy genetyczne oparte na metodzie EuroArray HLA-B27 zwiększają wiarygodność badania i dają jednoznaczne wyniki do interpretacji, dlatego zaleca się ich stosowanie w rutynowej diagnostyce.

Piśmiennictwo

1. https://www.euroimmun.pl/powstal-katalog-chorob-zaleznych-genow-zwiazanych-ukladem-immunologicznym/
2. http://www.euroimmundna.pl/zzsk
3. Chheda P. et al., HLA-B27 testing: A journey from flow cytometry to molecular subtyping. Journal of Clinical Laboratory Analysis. 2018; 32 (5): e22382.