Światowy Dzień Gruźlicy obchodzony jest 24 marca dla upamiętnienia dnia, w którym niemiecki mikrobiolog Robert Koch odkrył czynnik etiologiczny gruźlicy. Święto zainicjowała 100 lat później, 24 marca 1982 r., Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), aby podnosić świadomość społeczną i szerzyć wiedzę dotyczącą tej choroby.

Gruźlica (ang. tuberculosis, TB) to bakteryjna choroba zakaźna, wywoływana przez prątki kwasooporne z grupy Mycobacterium tuberculosis complex (MTBC). Według szacunków WHO ok. 25% światowej populacji jest zakażonych prątkami gruźlicy. Ryzyko rozwoju choroby jest największe w ciągu pierwszych 2 lat po zakażeniu. Spośród ogólnej liczby osób, u których dochodzi do rozwoju aktywnej postaci choroby, ok. 90% to dorośli, częściej mężczyźni niż kobiety. W 2024 r. gruźlica wciąż stanowi globalne zagrożenie dla zdrowia publicznego.

Global Tuberculosis Report – dane liczbowe z 2022 r.

Gruźlica jest chorobą, której można skutecznie zapobiegać i która w większości przypadków jest uleczalna (ok. 85%). W 2022 r. nastąpiła znacząca globalna poprawa w diagnostyce i leczeniu gruźlicy. Niemniej jednak globalne cele wyznaczone przez WHO, dotyczące zredukowania liczby zgonów i zachorowań, nie zostały osiągnięte. Gruźlica nadal była drugą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie, wywołaną jednym czynnikiem zakaźnym, zaraz po COVID-19, i spowodowała prawie dwa razy więcej zgonów niż HIV/AIDS.

Według najnowszego raportu WHO w 2022 r. odnotowano 10,6 mln nowych zachorowań. Liczba ta prawdopodobnie obejmuje osoby, które zachorowały na gruźlicę w poprzednich latach, ale u których diagnoza i leczenie zostały opóźnione z powodu problemów wywołanych przez pandemię COVID-19, wpływających na dostęp do usług zdrowotnych i ich świadczenie. Ponadto zarejestrowano 1,3 mln zgonów z powodu gruźlicy. Redukcja globalnej liczby zgonów spowodowanych przez gruźlicę od 2015 do 2022 r. wyniosła 19%, daleko od założeń strategii WHO „The End TB Strategy”, której celem jest obniżenie o 95% liczby zgonów do 2035 r. w porównaniu z rokiem 2015.

W 2022 r. 87% przypadków gruźlicy na świecie odnotowano w 30 krajach o wysokim obciążeniu tą chorobą, a dwie trzecie całkowitej liczby zachorowań wystąpiło w 8 krajach: Indiach (27%), Indonezji (10%), Chinach (7,1%), Filipinach (7%), Pakistanie (5,7%), Nigerii (4,5%), Bangladeszu (3,6%) i Demokratycznej Republice Konga (3%). W tymże roku 55% osób, które zachorowały na gruźlicę, to mężczyźni, 33% to kobiety, a 12% to dzieci (w wieku 0–14 lat).

Szacuje się, że na gruźlicę wielolekooporną (ang. multi-drug resistant tuberculosis, MDR-TB) zachorowało ok. 410 tys. osób, ale liczba pacjentów, którzy poznali diagnozę i otrzymali odpowiednie leczenie była znacznie niższa, wynosiła 175 650 osób. Odpowiada to mniej więcej dwóm chorym na pięciu i wciąż pozostaje poniżej poziomu sprzed pandemii COVID-19.

Podsumowanie realizacji celów przyjętych na okres 2018–2022

Globalne cele ustalone na pierwszym spotkaniu państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations, UN) i WHO, dotyczącym gruźlicy na 5-letni okres od 2018 do 2022 r., nie zostały osiągnięte.

• 34 mln osób było leczonych z powodu zachorowania na gruźlicę, co stanowiło 84% realizacji celu na 5 lat, który wynosił 40 mln.
• 15,5 mln osób rozpoczęło leczenie zapobiegawcze w przypadku stwierdzenia utajonej postaci gruźlicy LTBI (ang. latent tuberculosis infection), co stanowiło 52% celu na 5 lat, który wynosił 30 mln.
• W 2022 r. na świadczenie usług dotyczących diagnozy, leczenia i zapobiegania gruźlicy przeznaczono 5,8 mld dolarów, co stanowiło mniej niż połowę celu, wynoszącego 13 mld dolarów rocznie do 2022 r.
• Inwestycje w badania nad gruźlicą wynosiły średnio nieco poniżej 1 mld dolarów rocznie, co stanowiło mniej niż połowę celu wynoszącego 2 mld dolarów.
• Około 50% pacjentów z gruźlicą poniosło dodatkowe koszty (bezpośrednie wydatki medyczne, wydatki niemedyczne i koszty pośrednie, takie jak utrata dochodu), które stanowiły więcej niż 20% rocznego dochodu ich gospodarstwa domowego.
• Wyleczono 88% osób z gruźlicą wrażliwą na antybiotyki i 63% osób z gruźlicą MDR-TB.

Walka z gruźlicą – cele na najbliższe lata

Celem wszystkich państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych i WHO jest zakończenie globalnej epidemii gruźlicy do 2030 r. Konieczne jest podjęcie działań dążących do poprawy dostępu do leczenia i odpowiedniej diagnostyki w przypadku pacjentów z podejrzeniem gruźlicy (badania przesiewowe). Ponadto potrzebne są przełomowe odkrycia naukowe, takie jak nowa szczepionka, aby zmniejszyć globalną zapadalność na gruźlicę do poziomów osiągniętych w krajach o niskim obciążeniu tą chorobą. Liczbę osób ulegających zakażeniu i tych, u których rozwija się aktywna postać choroby, a co za tym idzie – liczbę zgonów spowodowanych gruźlicą można także zredukować poprzez wielosektorowe działania mające na celu zwalczanie czynników determinujących gruźlicę, takich jak bieda, niedożywienie, zakażenie HIV, palenie tytoniu i cukrzyca.

Piśmiennictwo

1. Global Tuberculosis Report 2023. Geneva: World Health Organization; 2023. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.